1)
Για τον Scheler το πνευμα συνιστά την αυθεντική και μόνη ειδητική διαφορά του ανθρώπου από τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο.Όλες οι άλλες διαφορές είναι παραλλαγέςστην εκδήλωσή τους των έμβιων οργανισμών.Η ανατομία του ανθρώπου,η συναισθηματική και διανοητική του κατάσταση,οδηγούν στην ψυχολογία και την φυσιολογία,η οποία συνδέεται άμεσα με το περιβάλλον.Άλλωστε υπάρχουν και μερικά ζώα εκτός από τον άνθρωπο,που διαθέτουν εκτός από παρόμοιες οργανικές λειτουργίες,συναισθηματικό κόσμο και πρακτική νοημοσύνη,η οποία ξεπερνά τον συνειρμό και καταλήγει στην χρηστική δραστηριότητα με σκοπό πάντοτε βέβαια την επιβίωση.Ο άνθρωπος διαφέρει από τα υπόλοιπα όντα διότι διαθέτει ένα «θεμελιώδες οντικό novum» που δεν έχει την ρίζα του μέσα στον αντικειμενικό κόσμο,αλλά στην ίδια την πρωταρχή του σύμπαντος.(1)
Το πνέυμα δεν ανάγεται στην φυσική εξέλιξη της ζωής,είναι όχι μόνο ξένο προς αυτήν,αλλά και αντίθετο,με την έννοια ότι ο άνθρωπος που καθορίζεται στην ουσία του από το πνεύμα,διαχωρίζει τον εαυτό του από το φυσικό κόσμο,και εξαντικειμενίζει το περιβάλλον του.
Η νόηση και η λογική δεν συναντώνται μονάχα στον άνθρωπο αλλά και στα εξελιγμένα ζώα,το πνεύμα ωστόσο προσφέρει στον άνθρωπο την δυνατότητα να τοποθετήσει τον εαυτό του έναντι του φυσικού κόσμου,να αποδεσμευθεί από αυτό,με την έννοια της οργανικής πιέσεως,καθώς και από το περιβάλλον που αντιτέκεται και δυσκολεύει τηνανθρώπινη ζωή.Το πνεύμα κατευθύνει τον άνθρωπο στην άρση της πραγματικότητας,έτσι ώστε να γνωρίσει τον εαυτό του ως ιδιαίτερη ατομικότητα.
Για τον Sceler το πνεύμα είναι ένα άνοιγμα στον κόσμο,απόσπαση από το περιβάλλον και μετατροπή του κόσμου σε ανικείμενο.Συνειδητοποίηση ταυτόχρονα του εξωτερικού κόσμου,έτσι ώστε ο άνθρωπος να εκτείνεται απεριόριστα στην εξωτερικότητα αλλά και στην εσωτερικότητα -αυτοσυνειδησία
Για τον Scheler το πνευμα συνιστά την αυθεντική και μόνη ειδητική διαφορά του ανθρώπου από τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο.Όλες οι άλλες διαφορές είναι παραλλαγέςστην εκδήλωσή τους των έμβιων οργανισμών.Η ανατομία του ανθρώπου,η συναισθηματική και διανοητική του κατάσταση,οδηγούν στην ψυχολογία και την φυσιολογία,η οποία συνδέεται άμεσα με το περιβάλλον.Άλλωστε υπάρχουν και μερικά ζώα εκτός από τον άνθρωπο,που διαθέτουν εκτός από παρόμοιες οργανικές λειτουργίες,συναισθηματικό κόσμο και πρακτική νοημοσύνη,η οποία ξεπερνά τον συνειρμό και καταλήγει στην χρηστική δραστηριότητα με σκοπό πάντοτε βέβαια την επιβίωση.Ο άνθρωπος διαφέρει από τα υπόλοιπα όντα διότι διαθέτει ένα «θεμελιώδες οντικό novum» που δεν έχει την ρίζα του μέσα στον αντικειμενικό κόσμο,αλλά στην ίδια την πρωταρχή του σύμπαντος.(1)
Το πνέυμα δεν ανάγεται στην φυσική εξέλιξη της ζωής,είναι όχι μόνο ξένο προς αυτήν,αλλά και αντίθετο,με την έννοια ότι ο άνθρωπος που καθορίζεται στην ουσία του από το πνεύμα,διαχωρίζει τον εαυτό του από το φυσικό κόσμο,και εξαντικειμενίζει το περιβάλλον του.
Η νόηση και η λογική δεν συναντώνται μονάχα στον άνθρωπο αλλά και στα εξελιγμένα ζώα,το πνεύμα ωστόσο προσφέρει στον άνθρωπο την δυνατότητα να τοποθετήσει τον εαυτό του έναντι του φυσικού κόσμου,να αποδεσμευθεί από αυτό,με την έννοια της οργανικής πιέσεως,καθώς και από το περιβάλλον που αντιτέκεται και δυσκολεύει τηνανθρώπινη ζωή.Το πνεύμα κατευθύνει τον άνθρωπο στην άρση της πραγματικότητας,έτσι ώστε να γνωρίσει τον εαυτό του ως ιδιαίτερη ατομικότητα.
Για τον Sceler το πνεύμα είναι ένα άνοιγμα στον κόσμο,απόσπαση από το περιβάλλον και μετατροπή του κόσμου σε ανικείμενο.Συνειδητοποίηση ταυτόχρονα του εξωτερικού κόσμου,έτσι ώστε ο άνθρωπος να εκτείνεται απεριόριστα στην εξωτερικότητα αλλά και στην εσωτερικότητα -αυτοσυνειδησία
(1) M.Scheler:Η θέση του ανθρώπου στον κόσμο,μτφ Χ.Μπακονικόλα,Θ.Λουπασάκης,Ροές,Μαίος 2001,σελ 16
2)
Το πνεύμα ωθεί τον άνθρωπο στην διάκριση ανάμεσα στην ύπαρξη και την ουσία,συνεπώς μπορεί να πραγματοποιήσει την αναγωγή στις ιδέες έξω από το εδώ και το τώρα.Τέλος το πνέυμα κατά τον Scheler είναι αγάπη,δηλαδή αναφορικότητα προς τα όντα ξένη προς την ενστικτώδη ορμή,και το συναίσθημα που συνδέεται με τον χώρο του ψυχικού.Το πνεύμα είναι κίνηση που σκοπεύει πέρα από το οργανικό,το άμεσο,το αισθητο.Είναι ο μόνος δρόμος προς τις αξίες,καθώς αυτές συλλαμβάνονται ενορατικά,πέρα από την διανοητική γνώση των αντικειμένων.
Το κέντρο μέσα από το οποίο εκδηλώνεται το πνεύμα μέσα στον κόσσμο είναι το πρόσωπο.Πρόκειται για ένα πραξιακό κέντρο που ως τέτοιο υπερβαίνει τα άλλα ζωτικά λειτουργικά κέντρα του ανθρώπου,όπως εκείνα των αισθήσεων ,του συναισθήματος ή της νόησης,και αντιπαρατίθεται σε αυτά εξαντικειμενίζονταςτις αντίστοιχες λειτουργίες τους.Ο Scheler υποστηρίζει ότι το πραξιακό κέντρο δεν ανήκει στον κόσμο των αντικειμένων που ερευνα.
Η ικανότητα διαχωρισμού ύπαρξης και ουσίας,αποτελεί τον θεμελιώδη χαρακτήρα του ανθρώπινου πνεύματος,τον χαρακτήρα ο οποίος τίθεται στην βάση όλων των άλλων.
Ο Leibniz τοποθετείται επί αυτού λέγοντας ότι το ουσιώδες στον άνθρωπο δεν είναι η γνώση αλλά η κατοχή της a priori γνώσης ή η ικανότητα σύλληψης της.Για τον HEGEL η φιλοσοφική μεταφυσική της οποίας σκοπός είναι η γνώση του όντος, ανοίγει απλά το «παράθυρο προς το απόλυτο».
Το πρόσωπο είναι ο τόπος που καθιστά εφικτή την ανάδυση του πνεύματος στον κόσμο.Είναι μία ποιοτική μοναδικότητα εκτός χωριχρονικών και αιτιακών προσδιορισμών,που δεν μπορούμε ποτέ να καταστήσουμε αντικείμενο γνώσης.Οι πράξεις του προσώπου αν και διενεργούνται μέσα στον χρόνο,δεν περιορίζονται από αυτόν.
Το ζωτικό και το πνευματικό αντιπαρατίθενται στον Sceler ,αλλά βρίσκονται ταυτόχρονα σε αλληλλέγγυα σχέση.Η ζωή διαθέτει την ενέργεια που χρειάζεται το πνεύμα για να εκδηλωθεί,ενώ το πνεύμα διαθέτει την ικανότητα να υποβάλλει,να καθοδηγεί,να προσανατολίζει.
Αν το πνεύμα στην υψηλότερή του αποδοχή είναι μία ιδιαίτερη λειτουργία γνώσης,ο χαρακτήρας ενός πνευματικού όντος είναι η απόσπασή του από τον οργανισμό,η ελευθερία και ανεξαρτησία του από την βιολογική ύπαρξη που οριοθετεί την «ζωή».
Το πνεύμα είναι «εμπραγμάτωση»,ικανότητα προσδιορισμού μέσω του ούτως είναι των πραγμάτων.Το πνεύμα υπάρχει στα έμβια όντα που έχουν την ικανότητα προς εμπραγμάτωση.Ο φορέας του πνεύματος στις σχέσεις του με την πραγματικότητα έξω από αυτό,αλλά και με τον βιολογικό εαυτό του,είναι σε δυναμική αντιστροφή από το ζώο συμπεριλαμβανομένης και της νοημοσύνης του.
Το πνεύμα ωθεί τον άνθρωπο στην διάκριση ανάμεσα στην ύπαρξη και την ουσία,συνεπώς μπορεί να πραγματοποιήσει την αναγωγή στις ιδέες έξω από το εδώ και το τώρα.Τέλος το πνέυμα κατά τον Scheler είναι αγάπη,δηλαδή αναφορικότητα προς τα όντα ξένη προς την ενστικτώδη ορμή,και το συναίσθημα που συνδέεται με τον χώρο του ψυχικού.Το πνεύμα είναι κίνηση που σκοπεύει πέρα από το οργανικό,το άμεσο,το αισθητο.Είναι ο μόνος δρόμος προς τις αξίες,καθώς αυτές συλλαμβάνονται ενορατικά,πέρα από την διανοητική γνώση των αντικειμένων.
Το κέντρο μέσα από το οποίο εκδηλώνεται το πνεύμα μέσα στον κόσσμο είναι το πρόσωπο.Πρόκειται για ένα πραξιακό κέντρο που ως τέτοιο υπερβαίνει τα άλλα ζωτικά λειτουργικά κέντρα του ανθρώπου,όπως εκείνα των αισθήσεων ,του συναισθήματος ή της νόησης,και αντιπαρατίθεται σε αυτά εξαντικειμενίζονταςτις αντίστοιχες λειτουργίες τους.Ο Scheler υποστηρίζει ότι το πραξιακό κέντρο δεν ανήκει στον κόσμο των αντικειμένων που ερευνα.
Η ικανότητα διαχωρισμού ύπαρξης και ουσίας,αποτελεί τον θεμελιώδη χαρακτήρα του ανθρώπινου πνεύματος,τον χαρακτήρα ο οποίος τίθεται στην βάση όλων των άλλων.
Ο Leibniz τοποθετείται επί αυτού λέγοντας ότι το ουσιώδες στον άνθρωπο δεν είναι η γνώση αλλά η κατοχή της a priori γνώσης ή η ικανότητα σύλληψης της.Για τον HEGEL η φιλοσοφική μεταφυσική της οποίας σκοπός είναι η γνώση του όντος, ανοίγει απλά το «παράθυρο προς το απόλυτο».
Το πρόσωπο είναι ο τόπος που καθιστά εφικτή την ανάδυση του πνεύματος στον κόσμο.Είναι μία ποιοτική μοναδικότητα εκτός χωριχρονικών και αιτιακών προσδιορισμών,που δεν μπορούμε ποτέ να καταστήσουμε αντικείμενο γνώσης.Οι πράξεις του προσώπου αν και διενεργούνται μέσα στον χρόνο,δεν περιορίζονται από αυτόν.
Το ζωτικό και το πνευματικό αντιπαρατίθενται στον Sceler ,αλλά βρίσκονται ταυτόχρονα σε αλληλλέγγυα σχέση.Η ζωή διαθέτει την ενέργεια που χρειάζεται το πνεύμα για να εκδηλωθεί,ενώ το πνεύμα διαθέτει την ικανότητα να υποβάλλει,να καθοδηγεί,να προσανατολίζει.
Αν το πνεύμα στην υψηλότερή του αποδοχή είναι μία ιδιαίτερη λειτουργία γνώσης,ο χαρακτήρας ενός πνευματικού όντος είναι η απόσπασή του από τον οργανισμό,η ελευθερία και ανεξαρτησία του από την βιολογική ύπαρξη που οριοθετεί την «ζωή».
Το πνεύμα είναι «εμπραγμάτωση»,ικανότητα προσδιορισμού μέσω του ούτως είναι των πραγμάτων.Το πνεύμα υπάρχει στα έμβια όντα που έχουν την ικανότητα προς εμπραγμάτωση.Ο φορέας του πνεύματος στις σχέσεις του με την πραγματικότητα έξω από αυτό,αλλά και με τον βιολογικό εαυτό του,είναι σε δυναμική αντιστροφή από το ζώο συμπεριλαμβανομένης και της νοημοσύνης του.
3)
Στο ζώο κάθε πράξη ή αντίδραση,ακόμα και οι πράξεις νοημοσύνης απορρέουν από μία φυσιολογική διατάραξη του νευρικού του συστήματος,η οποία αρθρώνεται πάνω στα ένστικτα τις παρορμήσεις και τις αισθητηριακές αντιλήψεις.
Μόνο ο άνθρωπος εφόσον αποτελεί πρόσωπο ανυψώνεται πάνω από τον ίδιο τον εαυτό τουκαι δύναται από ένα κέντρο στο οποίο βρίσκεται επέκεινα του χωροχρονικού κόσμου,να κατά στήσειτο πάν και τον εαυτό του ακόμα αντικείμενο τηςγνώσης του.(1)
Ως πνευματικό όν ο άνθρωπος υπερέχει του εαυτού και του κόσμου.Εξαντικειμενίζει τον κόσμο και την ψυχή του,επομένως δεν κατέχει συγκεκριμένη θέση στον τόπο και στον χρόνο,αλλά συνδέεται με το θεμέλιο του Είναι.
Ο Έγελος τοποθετεί την ιδέα ως δραστηριότητα εντελώς ταυτόσημη με τον εαυτό της,δραστηριότητα που μπορεί ταυτόχρονα να τοποθετείται επίσης απέναντι από τον εαυτό της και να παραμένει σε αυτό το άλλο είναι.Στην φύση δεν θα μπορούσε να ανγνωρίσει κανείς παρά την Ιδέα υπο την μορφή της εξωτερίκευσης.
Η Ιδέα όταν βρίσκεται στο πνεύμα υπάρχει «καθ’εαυτήν και δι’εαυτήν».Η ύλη επομένως δεν είναι στην προκειμένη περίπτωση απλά υφιστάμενη,δηλαδή πραγματική αλλά αναγνωρίζει άμεσα το πέρασμά της σε μία ανώτερη σφαίρα.
Η Ιδέα νοούμενη δι’εαυτήν θεωρείται στην ενότητά της με αυτήν την ίδια,είναι με άλλα λόγια ενόραση και ως ενόραση αυτή η Ιδέα είναι η φύση.(1)
Η φύση ως ενόραση τίθεται στον αποκλειστικό προσδιορισμό της αμεσότητας ή της άρνησης,δια του εξωτερικού στοχασμού.
Η απόλυτη ελευθερία της Ιδέας ωστόσο συμβαίνει όχι μόνο όταν μεταβαίνει στην ζωή,αλλά και όταν την εμφανίζει ως πεπερασμένη γνώση.Η ελευθερία της Ιδέας έγκειται στο ότι λαμβάνει την απόφαση να εξέλθει από τον εαυτό της και να εξελιχθεί άμεσα σε ετερότητα.
Η φύση αποκαλύπτεται ως Ιδέα με την μορφή της ετερότητας.Ακολούθως η Ιδέα είναι η άρνηση αυτής της ίδιας,επειδή είναι εξωτερική σε αυτήν την ίδια.
Στο ζώο κάθε πράξη ή αντίδραση,ακόμα και οι πράξεις νοημοσύνης απορρέουν από μία φυσιολογική διατάραξη του νευρικού του συστήματος,η οποία αρθρώνεται πάνω στα ένστικτα τις παρορμήσεις και τις αισθητηριακές αντιλήψεις.
Μόνο ο άνθρωπος εφόσον αποτελεί πρόσωπο ανυψώνεται πάνω από τον ίδιο τον εαυτό τουκαι δύναται από ένα κέντρο στο οποίο βρίσκεται επέκεινα του χωροχρονικού κόσμου,να κατά στήσειτο πάν και τον εαυτό του ακόμα αντικείμενο τηςγνώσης του.(1)
Ως πνευματικό όν ο άνθρωπος υπερέχει του εαυτού και του κόσμου.Εξαντικειμενίζει τον κόσμο και την ψυχή του,επομένως δεν κατέχει συγκεκριμένη θέση στον τόπο και στον χρόνο,αλλά συνδέεται με το θεμέλιο του Είναι.
Ο Έγελος τοποθετεί την ιδέα ως δραστηριότητα εντελώς ταυτόσημη με τον εαυτό της,δραστηριότητα που μπορεί ταυτόχρονα να τοποθετείται επίσης απέναντι από τον εαυτό της και να παραμένει σε αυτό το άλλο είναι.Στην φύση δεν θα μπορούσε να ανγνωρίσει κανείς παρά την Ιδέα υπο την μορφή της εξωτερίκευσης.
Η Ιδέα όταν βρίσκεται στο πνεύμα υπάρχει «καθ’εαυτήν και δι’εαυτήν».Η ύλη επομένως δεν είναι στην προκειμένη περίπτωση απλά υφιστάμενη,δηλαδή πραγματική αλλά αναγνωρίζει άμεσα το πέρασμά της σε μία ανώτερη σφαίρα.
Η Ιδέα νοούμενη δι’εαυτήν θεωρείται στην ενότητά της με αυτήν την ίδια,είναι με άλλα λόγια ενόραση και ως ενόραση αυτή η Ιδέα είναι η φύση.(1)
Η φύση ως ενόραση τίθεται στον αποκλειστικό προσδιορισμό της αμεσότητας ή της άρνησης,δια του εξωτερικού στοχασμού.
Η απόλυτη ελευθερία της Ιδέας ωστόσο συμβαίνει όχι μόνο όταν μεταβαίνει στην ζωή,αλλά και όταν την εμφανίζει ως πεπερασμένη γνώση.Η ελευθερία της Ιδέας έγκειται στο ότι λαμβάνει την απόφαση να εξέλθει από τον εαυτό της και να εξελιχθεί άμεσα σε ετερότητα.
Η φύση αποκαλύπτεται ως Ιδέα με την μορφή της ετερότητας.Ακολούθως η Ιδέα είναι η άρνηση αυτής της ίδιας,επειδή είναι εξωτερική σε αυτήν την ίδια.
(1) M.Scheler:Η θέση του ανθρώπου στον κόσμο,μτφΧ.Μπακονικόλα,Θ.Λουπασάκης,Ροές,Μαίος 2001,σελ 86.
(2) Hegel, «Σύνοψη της εγκυκλοπαίδειας των φιλοσοφικών επιστημών,μτφ J.Gibelin, edition J.Vrin,Paris,1987,σελ 41.
(2) Hegel, «Σύνοψη της εγκυκλοπαίδειας των φιλοσοφικών επιστημών,μτφ J.Gibelin, edition J.Vrin,Paris,1987,σελ 41.
4)
Η φύση σύμφωνα με τον Hegel είναι εξωτερικώς σχετιζόμενη προς την Ιδέα,και προς την υποκειμενική ύπαρξή της,το πνεύμα,ταυτόχρονα όμως αυτή η εξωτερικότητα αποτελεί τον προσδιορισμό όπου αυτή η Ιδέα υπάρχει ως φύση.Η φύση δεν εκδηλώνει ακολούθως στην πραγματικότητά της (Dasein) καμμία ελευθερία,αλλά την αναγκαιότητα και την τυχαιότητα.
Καθ’εαυτή εντός της Ιδέας η φύση είναι θεική,αλλά το είναι της δεν ανταποκρίνεται στην έννοιά της.(1)
Η φύση αποτελεί για τον φιλόσοφο την μη επιλυόμενη αντίφαση.Όταν η φύση θέτει το Είναι της έχουμε μία άρνηση.Οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι,συνέλαβαν γενικώς την ύλη ως το μη όν.Η φύση,έχει ήδη ειπωθεί από αυτούς,είναι η πτώση του πνεύματος έξω από τον εαυτό του,γιατί το πνεύμα όταν εκπίπτει στην ύλη δεν είναι ομόλογο προς την ουσία του.(2)
Το πιο υψηλό σημείο στο οποίο φτάνει η φύση στην ύπαρξή της είναι η ζωή.Η ζωή ως ιδέα καθαρά φυσική είναι παραδομένη στην ανορθολογικότητα της εξωτερικότητας,ενώ η ατομική ζωή εμπλέκεται σε κάθε στιγμή της ύπρξής τηςσε μία ατομικότηταάλλη από αυτήν.Αντιθέτως σε κάθε εκδήλωση του πνεύματος περιέχεται η στιγμή μίας σχέσεως καθολικής και ελεύθερης προς εαυτόν.(3)
Όταν η ηθική τυχαιότητα,η αυθαιρεσία της βούλησης παρουσιάζεται,το πνεύμα περιπλανάται απειρως ανώτερο από την τακτική πορεία των άστρων ή την αθωότητα των φυτών.(4)
Η εξωτερικότητα της φύσης έχει ως συνέπεια να παρουσιάζει την διαφορετκότητα ως πραγματικότητα η οποία διασπάται και διαχωρίζεται σε πολλές,η μία ξεχωριστή από την άλλη.Η διαλεκτική έννοια που καθορίζει τις βαθμίδες της διαφορετικότητας είναι η Ιδέα.
Έχουμε λοιπόν απο το ένα μέρος την αντίφαση της αναγκαιότητας της μορφής ,αποτην έννοια και τον λογικό προσδιορισμό της οργανικής ολότητας.
Η αδυναμία της φύσης έγκειται στο να μην διατηρεί παρά με αφηρημένο τρόπο τους προσδιορισμούς της έννοιας,και στο να εκθέτει την πραγματοποίηση της σε εξωτερικούς προσδιορισμούς.Η αισθητή αναπαράσταση που αποδίδει τον κόσμο της υλικότητας,εκλαμβάνει την τυχαιότητα,το αυθαίρετο ,την αταξία του φυσικού γίγνεσθαι ως ελευθερία και λογικότητα.
Η φύση είναι καθ’εαυτήν ένα ζωντανό όλον,κινείται δια μέσου διαφόρων σταδίων,επιστρέφει δε στο πνεύμα,διότι το πνεύμα είναι η αλήθεια και ο σκοπός της φύσης και η αληθινή πραγματικότητα της Ιδέας.
Η φύση σύμφωνα με τον Hegel είναι εξωτερικώς σχετιζόμενη προς την Ιδέα,και προς την υποκειμενική ύπαρξή της,το πνεύμα,ταυτόχρονα όμως αυτή η εξωτερικότητα αποτελεί τον προσδιορισμό όπου αυτή η Ιδέα υπάρχει ως φύση.Η φύση δεν εκδηλώνει ακολούθως στην πραγματικότητά της (Dasein) καμμία ελευθερία,αλλά την αναγκαιότητα και την τυχαιότητα.
Καθ’εαυτή εντός της Ιδέας η φύση είναι θεική,αλλά το είναι της δεν ανταποκρίνεται στην έννοιά της.(1)
Η φύση αποτελεί για τον φιλόσοφο την μη επιλυόμενη αντίφαση.Όταν η φύση θέτει το Είναι της έχουμε μία άρνηση.Οι αρχαίοι έλληνες φιλόσοφοι,συνέλαβαν γενικώς την ύλη ως το μη όν.Η φύση,έχει ήδη ειπωθεί από αυτούς,είναι η πτώση του πνεύματος έξω από τον εαυτό του,γιατί το πνεύμα όταν εκπίπτει στην ύλη δεν είναι ομόλογο προς την ουσία του.(2)
Το πιο υψηλό σημείο στο οποίο φτάνει η φύση στην ύπαρξή της είναι η ζωή.Η ζωή ως ιδέα καθαρά φυσική είναι παραδομένη στην ανορθολογικότητα της εξωτερικότητας,ενώ η ατομική ζωή εμπλέκεται σε κάθε στιγμή της ύπρξής τηςσε μία ατομικότηταάλλη από αυτήν.Αντιθέτως σε κάθε εκδήλωση του πνεύματος περιέχεται η στιγμή μίας σχέσεως καθολικής και ελεύθερης προς εαυτόν.(3)
Όταν η ηθική τυχαιότητα,η αυθαιρεσία της βούλησης παρουσιάζεται,το πνεύμα περιπλανάται απειρως ανώτερο από την τακτική πορεία των άστρων ή την αθωότητα των φυτών.(4)
Η εξωτερικότητα της φύσης έχει ως συνέπεια να παρουσιάζει την διαφορετκότητα ως πραγματικότητα η οποία διασπάται και διαχωρίζεται σε πολλές,η μία ξεχωριστή από την άλλη.Η διαλεκτική έννοια που καθορίζει τις βαθμίδες της διαφορετικότητας είναι η Ιδέα.
Έχουμε λοιπόν απο το ένα μέρος την αντίφαση της αναγκαιότητας της μορφής ,αποτην έννοια και τον λογικό προσδιορισμό της οργανικής ολότητας.
Η αδυναμία της φύσης έγκειται στο να μην διατηρεί παρά με αφηρημένο τρόπο τους προσδιορισμούς της έννοιας,και στο να εκθέτει την πραγματοποίηση της σε εξωτερικούς προσδιορισμούς.Η αισθητή αναπαράσταση που αποδίδει τον κόσμο της υλικότητας,εκλαμβάνει την τυχαιότητα,το αυθαίρετο ,την αταξία του φυσικού γίγνεσθαι ως ελευθερία και λογικότητα.
Η φύση είναι καθ’εαυτήν ένα ζωντανό όλον,κινείται δια μέσου διαφόρων σταδίων,επιστρέφει δε στο πνεύμα,διότι το πνεύμα είναι η αλήθεια και ο σκοπός της φύσης και η αληθινή πραγματικότητα της Ιδέας.
(1),(2),(3),(4) Hegel, «Σύνοψη της εγκυκλοπαίδειας των φυσικών επιστημών,μτφ J.Gibelin,edition J.Vrin,Paris,1987,σελ 13-140.
5)
Η Ιδέα ως φύση βρίσκεται στην ενότητα της μορφής,στον προσδιορισμό της ιδιαιτερότητας,έτσι ώστε η φυσική πραγματικότητα τίθεται με έναν εμμενή τυπολογικό προσδιορισμό σε μία υπάρχουσα εντός της διαφορά.Ακόμα στον προσδιορισμό της υποκειμενικότητας,όπου οι πραγματικές διαφορές της μορφής ανάγονται στην ιδεατή ενότητα-που υφίσταται δι’εαυτήν-σχηματίζοντας τον οργανισμό.
Ο Ηegel υποστήριξε πως η κινητήρια δύναμη της ιστορίας είναι το Πνεύμα.Πρόκειται για μία άδηλη δύναμη που ρυθμίζει την εμφάνιση των γεγονότων,ωθώντας τα προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση,προς έναν σκοπό,που είναι επί της ουσίας η τελείωση της Ιδέας.
Συγκεκριμένα το πνεύμα αρχικά ήταν συγκεντρωμένο στον εαυτό του,κατά την πρώτη φάση της ύπαρξής του,αποτελούσε μία απόλυτη αυτοπεριεκτική ύπαρξη,που βλέπει τον εαυτό του όπως είναι «καθ’εαυτό».Το Πνεύμα στην φάση τούτη δεν εξαρτάται ακριβώς λόγω της μοναδικότητάς του από τίποτε άλλο έξω από αυτό,και γι’αυτόν τον λόγο είναι ελεύθερο.
Στην δεύτερη φάση της ύπαρξής του το πνεύμα,χωρίστηκε από τον εαυτό του και μετέπεσε στο αντίθετό του,την ύλη.Παύει πια να υπάρχει ως προς τον εαυτό του καθ’εαυτό ,εμφανίζεται σαν κάτι τελείως διαφορετικό από τον εαυτό του ,ως δι’ εαυτό.Μεταπίπτοντας στην κατάσταση της ύλης,το πνεύμα απώλεσε την ελευθερία του.Υπάρχει πλέον για κάτι άλλο διαφορετικό από το ίδιο και βιώνει την παραπάνω δέσμευση.Το Πνεύμα προσπαθεί από την στιγμή της μεταπτώσεώς του σε ύλη,να επανέλθει στην προτέρα κατάσταση και να ανακτήσει την ελευθερία του.Όταν το Πνεύμα επανακάμψει στον εαυτό του,και υπερβεί την άρνηση του εαυτού του,την ύλη,τότε θα ανακτήσει την ελευθερία του.Ωστοσο δεν παραμένει το ίδιο ,η ουσία του έχει αλλάξει από αυτήν την περιπέτεια.Γίνεται «δι’εαυτό» και «καθ’εαυτό».Στο σημείο αυτό διακρίνουμε την σαφή επίδραση του Hegel στον Scheler,όταν ο τελευταίος υποστηρίζει ότι το πνεύμα είναι η μοναδική ουσία που δεν εξαντικειμενίζεται.Ο άνθρωπος εξαντικειμενίζει το περιβάλλον,όμως δεν ζεί σε αυτό αλλά στον κόσμο.Το πνεύμα είναι εμπραγμάτωση –προσδιορισμός των πραγμάτων μέσω του ούτως είναι.
Το Πνεύμα σύμφωνα με τον Hegel στην προσπάθειά του να επιστρέψει στον εαυτό του και να ανακτήσει την ελευθερία του,είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας.
Για τον Scheler o άνθρωπος είναι ο δημιουργός του ιστορικού γίγνεσθαι.
Ο Ηegel υποστήριξε πως η κινητήρια δύναμη της ιστορίας είναι το Πνεύμα.Πρόκειται για μία άδηλη δύναμη που ρυθμίζει την εμφάνιση των γεγονότων,ωθώντας τα προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση,προς έναν σκοπό,που είναι επί της ουσίας η τελείωση της Ιδέας.
Συγκεκριμένα το πνεύμα αρχικά ήταν συγκεντρωμένο στον εαυτό του,κατά την πρώτη φάση της ύπαρξής του,αποτελούσε μία απόλυτη αυτοπεριεκτική ύπαρξη,που βλέπει τον εαυτό του όπως είναι «καθ’εαυτό».Το Πνεύμα στην φάση τούτη δεν εξαρτάται ακριβώς λόγω της μοναδικότητάς του από τίποτε άλλο έξω από αυτό,και γι’αυτόν τον λόγο είναι ελεύθερο.
Στην δεύτερη φάση της ύπαρξής του το πνεύμα,χωρίστηκε από τον εαυτό του και μετέπεσε στο αντίθετό του,την ύλη.Παύει πια να υπάρχει ως προς τον εαυτό του καθ’εαυτό ,εμφανίζεται σαν κάτι τελείως διαφορετικό από τον εαυτό του ,ως δι’ εαυτό.Μεταπίπτοντας στην κατάσταση της ύλης,το πνεύμα απώλεσε την ελευθερία του.Υπάρχει πλέον για κάτι άλλο διαφορετικό από το ίδιο και βιώνει την παραπάνω δέσμευση.Το Πνεύμα προσπαθεί από την στιγμή της μεταπτώσεώς του σε ύλη,να επανέλθει στην προτέρα κατάσταση και να ανακτήσει την ελευθερία του.Όταν το Πνεύμα επανακάμψει στον εαυτό του,και υπερβεί την άρνηση του εαυτού του,την ύλη,τότε θα ανακτήσει την ελευθερία του.Ωστοσο δεν παραμένει το ίδιο ,η ουσία του έχει αλλάξει από αυτήν την περιπέτεια.Γίνεται «δι’εαυτό» και «καθ’εαυτό».Στο σημείο αυτό διακρίνουμε την σαφή επίδραση του Hegel στον Scheler,όταν ο τελευταίος υποστηρίζει ότι το πνεύμα είναι η μοναδική ουσία που δεν εξαντικειμενίζεται.Ο άνθρωπος εξαντικειμενίζει το περιβάλλον,όμως δεν ζεί σε αυτό αλλά στον κόσμο.Το πνεύμα είναι εμπραγμάτωση –προσδιορισμός των πραγμάτων μέσω του ούτως είναι.
Το Πνεύμα σύμφωνα με τον Hegel στην προσπάθειά του να επιστρέψει στον εαυτό του και να ανακτήσει την ελευθερία του,είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας.
Για τον Scheler o άνθρωπος είναι ο δημιουργός του ιστορικού γίγνεσθαι.
