Η πυθαγόρεια αριθμολογία

Τα δεινά που καταστρέφουν την ψυχή δεν είναι τα ίδια που αλλοιώνουν το σώμα.Πρόκειται για την ηθική κατάπτωση,την ατιμία,την νωθρότητα,την αδικία,εν συντομία για όλα τα ελαττώματά της.Ακόμα και αυτά όμως δεν την καταστρέφουν γιατί κάτι τέτοιο σημαίνει ότι θα καταστραφούν και αυτά τα ίδια.Η ψυχή είναι ακατάστρεπτη και κατά συνέπεια αθάνατη.Για να γνωρίσουμε την πραγματικότητά της πρέπει να την εξετάσουμε όχι όταν αυτή είναι ακρωτηριασμένη και παραμορφωμένη,όπως το άγαλμα του Γλαύκου,αλλά όταν αυτή είναι καθαρή από την συνένωσή της με το σώμα.Η απόδειξη της αθανασίας της,αποτελεί όπως διαπιστώσαμε,το πρωταρχικό θέμα  στον «Φαίδρο».Η απόδειξη για την αθανασία της ψυχής είναι το γεγονός ότι συνδέεται με την θεική φύση.

Η φύση της ψυχής είναι τόσο θεική όσο και ανθρώπινη,σύμφωνα με τα πάθη και τις ενέργειές της,όπως αναφέρεται στον «Φαίδρο».Πολλοί σύγχρονοι φιλόσοφοι άλλωστε υποστηρίζουν ότι η ψυχή δεν είναι παρά το αποτέλεσμα μίας σωματικής ισορροπίας,και κάθε παραφροσύνη είναι ανθρώπινη αρρώστια.Ο θεικός χαρακτήρας ορισμένων εκστατικών καταστάσεων της ψυχής,εμπεριέχει έναν ουσιώδη δεσμό της ψυχής με εκείνο που είναι θεικό,και το διακριτό σημάδι του θεικού είναι η αθανασία.[1]Η πραγματική φύση της ψυχής,με μία λέξη είναι εκείνη,που προσφέρει η ίδια στον εαυτό της όταν σκέπτεται.Όσο για το να γνωρίσουμε εάν αυτή είναι μία ή πολλαπλή ,το ζήτημα δεν είναι ξεκάθαρο.Όλα εξαρτώνται από εκείνο με το οποίο μία ψυχή ασχολείται.Είναι ακόμη η απόδειξη της αθανασίας της που προηγείται θεματολογικά όλων των άλλων προβλημάτων στο «Φαίδρο»(245c-246a).Στον «Τίμαιο» μόνον το νοήμον μέρος της ανθρώπινης ψυχής κατασκευάστηκε από τον δημιουργό του σύμπαντος,τα υπόλοιπα στοιχεία τα οποία χρησιμεύουν για την σύνθεση της ψυχής αναμειγνύονται προερχόμενα από την ψυχή του κόσμου και την ψυχή των άστρων.Τα δύο άλλα μέρη –επιθυμητικό,θυμοειδές-είναι έργο των βοηθών του θεού,αλλά τίποτε δεν έχει ειπωθεί πάνω στον τρόπο κατασκευής,ούτε πάνω στα υλικά που χρησιμοποίησαν.Τα αναορθόλογα μέρη της ψυχής δεν είναι υπολείμματα ,ούτε πεπτωκότα της ορθολογικής ψυχής,αλλά δεν είναι πλέον δυνατό να δημιουργηθούν από αυτά πραγματικότητες,που συντίθενεται με τα ίδια στοιχεία από τα οποία αποτελείται το σώμα.[2]Αυτό που οι Ίωνες  φιλόσοφοι ονομάζουν ψυχή,είναι η δύναμη της ζωής που διαπερνά κάθε όν,η αρχή που μπορεί να θέσει σε κίνηση τα πάντα.Μπορεί το όνομα να έμεινε το ίδιο,αλλά στην ουσία πρόκειται για κάτι εντελώς διαφορετικό από την ψυχή της λαικής πίστης. Σύμφωνα με την ομηρική λαική αντίληψη όλες οι λειτουργίες και ικανότητες της σκέψης της επιθυμίας και της βούλησης ανήκουν στο ορατό τμήμα του ανθρώπου και το σώμα του. Πρόκειται για εκφράσεις των φυσικών δυνάμεων της ζωής.Είναι μία συλλογική δύναμη,η οποία συχνά εκδηλώνεται περιληπτικά με την λέξη «θυμός».Στους φυσικούς φιλοσόφους είναι δύναμη,η οποία εξουσιάζει κάθε ύλη ως η κύρια πηγή της ζωής,είναι σχεδόν η ίδια η ζωή .Καθώς η σχέση  της με το παγκόσμιο σύνολο είναι στενή,δεν θα μπορούσε να διατηρήσει την μοναδικότητά της.Δεν υπάρχουν χωριστές ψυχές,που εκπορεύονται από μία Παγκόσμια ψυχή,ούτε ανεξάρτητες μοναδικές ουσίες.ΟΙ υλοζωιστές φιλόσοφοι αποδίδουν πνευματικές ιδιότητες στην πρωταρχική ουσία και πηγή των πραγμάτων,δεν βρίσκουν επομένως σημαντικές διαφορές ανάμεσα στην αρχή αυτή και την ψυχή. Η ψυχή θεωρείται στην περίπτωση αυτή ως κάτι θεικό,εφόσον συμμετέχει στην μία Δύναμη που οικοδομεί και κυβερνά τον κόσμο.Ως προς την αθανασία της οι φιλόσοφοι αυτοί δεν την θεωρούν σαν πνευματική ουσία ξέχωρη από οτιδήποτε υλικό,κάτι που τοποθετήθηκε από έξω στην υλική ύπαρξη.[3]Ο Θαλής ο Μιλήσιος είναι ο πρώτος που ονομάζει την ανθρώπινη ψυχή «αθάνατη».[4]Απέδιδε  ψυχή ακόμα και στα άψυχα.Αυτό το συμπέρανε από τους μαγνήτες,πράγμα που έκανε τον Αριστοτέλη να υποθέσει ότι πιθανόν θεωρούσε πως η ψυχή διέθετε κίνηση.Ο Θαλής θεωρούσε τον κόσμο «έμψυχον και δαιμόνων πλήρη».Για τον Αναξιμένη της Μιλήτου η ψυχή είχε την ίδια φύση με το θεικό αρχέγονο στοιχείο του αέρα,που βρίσκεται σε αιώνια κίνηση και δημιουργεί όλα τα πράγματα: «όπως η ψυχή μας,όντας αέρας,μας συγκρατεί,έτσι και το πνεύμα και ο αέρας περιέχουν ολόκληρο τον κόσμο».[5]

Για τον Ηράκλειτο η ψυχή αποτελείται από φωτιά.Προέρχεται από την υγρασία και μετατρέπεται σε υγρασία.Ο θάνατός της είναι να απορροφηθεί από την υγρασία.Η ψυχή-φωτιά συγγενεύει με την παγκόσμια φωτιά.Η ψυχή διατηρεί την θεική φλεγόμενη φύση της μέσα από την πολλαπλότητα των κόσμικών φαινομένων.Είναι μέρος της παγκόσμιας διάπυρης ενέργειας που την περικλείει και την συγκρατεί μέσω της εισπνοής.Είναι τμήμα της παγκόσμιας σοφίας,όσο πιο κοντά  στο αιώνιο πυρ βρίσκεται η ανθρώπινη ψυχή τόσο σοφότερη γίνεται.Σκέψη,δράση και συμπεριφορά του ατόμου,στοχεύουν στο να υποταχθεί στην ζωντανή ουσία που τον τροφοδοτεί,δηλαδή στον Νού του κόσμου.Όσο είναι κλεισμένη η ψυχή στο σώμα,επηρεάζεται από την αέναη αλλαγή.Έρχεται κάποια στιγμή που η ψυχή δεν μπορεί να αποκαταστήσει την απώλεια της ζωντανής φωτιάς.Τότε η ψυχή πεθαίνει.Ο θάνατος όπως και η ζωή είναι κάτι το θετικό: «το πύρ ζει τον θάνατο της γής,ο αέρας ζει το θάνατο του πυρός,το νερό ζεί τον θάνατο του αέρα,και η γή τον θάνατο του νερού».[6]

Από τους τους φιλοσόφους της ελεατικής σχολής,ο Παρμενίδης ταυτίζει την ψυχή με τον νού,ενώ ο Έρωτας έχει την δυνατότητα να μεταφέρει την ψυχή από το αόρατο στο ορατό και να την ανακαλέσει πίσω.Η ψυχή θεωρείται αναξάρτητη υπόσταση,δεν προέρχεται από μείγμα υλικών στοιχείων,έχει μία προύπαρξη πριν την είσοδό της στο ορατό,δηλαδή πριν την είσοδό της στην ζωή του σώματος.

Ο Πυθαγόρας πιστεύει στην μετεμψύχωση.Το δόγμα αυτό προυποθέτει την ιδέα πως η ψυχή επιζεί μετά τον θάνατο του σώματος,και είναι συνεπώς αθάνατη.Ένας ιδιαίτερος τρόπος ζωής που ο Πλάτων τον αποκαλεί πυθαγόρειον τρόπο βίου,μία ζωή γεμάτη ανδρεία και αρετή εξασφαλίζει μετά τον  θάνατο μία καλύτερη τύχη στον άνθρωπο.[7]Όπως λοιπόν και στην ορφική ζωή έτσι και εδώ τελικός σκοπός είναι η λύτρωση από τον κύκλο των γεννήσεων,και η επανάκτηση της χαμένης θεικής μακαριότητας.Ο δρόμος της σωτηρίας είναι σαφής:απομάκρυνση από το γήινο και κάθαρση από τον αισθησιασμό.Η ορφική κάθαρση έχει κατά βάση χαρακτήρα τελετουργικό,συνοδευόμενο από ένα σύστημα θρησκευτικών και αργότερα ηθικών απαγορεύσεων.Στους πυθαγόρειους  η κάθαρση λαμβάνει χαρακτήρα πνευματικό και ηθικό.Επιτυγχάνεται κυρίως με την φιλοσοφία ,η οποία επιτρέπει την καλλιέργεια του θεικού στοιχείου μέσα μας.[8]

 Ορφισμός είναι η συμβατική ονομασία της νέας διονυσιακής λατρείας η οποία εξαπλώθηκε στον χώρο της Ελλάδας κατά τον 7^ο και 6^ο αιώνα,η οποία διαχωρίζει το σώμα από την ψυχή. Υποστηρίζει πως η ψυχή μέσα από την έκσταση και τον ενθουσιασμό αποκτά ιδιαίτερες δυνάμεις ,που της επιτρέπουν να συνδεθεί με μία υψηλότερη περιοχή του Είναι.Η μεταφυσική λαχτάρα για το ξεπέρασμα του θανάτου,οδήγησε την ορφική λατρεία στην πεποίθηση,ότι υπάρχει ένα ουσιώδες μέρος του ανθρώπου,το οποίο είναι αθάνατο και αποτελεί την αρχή της ζωής.Η έννοια «ψυχή» περικλείει το ανώτερο Είναι,είναι μία περιοχή της ζωής που στέκεται ψηλότερα από το σώμα.Απογυμνωμένη από τα αρχικά κατηγορήματά της,η σωματικότητα υποχώρησε και περιβλήθηκε με αρνητική αξία,κυρίως γιατί σαν γήινη και φυσική ουσία αποτελεί  ανασταλτικό παράγοντα στην μυστική εσωτερίκευση και αποπμευμάτωση,αλλά και στην εκστατική ορμή.[9]

Η ψυχή είναι φυλακισμένη σύμφωνα με την θεωρία των ορφικών μέσα στο σώμα.Το σώμα είναι ο τάφος της.Οι άνθρωποι είναι περιουσία κατά κάποιο τρόπο των θεών,εφόσον αυτοί τους απελευθερώνουν όταν το αποφασίσουν από το δεσμωτήριο της ζωής.Γι’αυτό δεν επιτρέπεται η αυτοκτονία,ωστόσο μόνο με τον θάνατο μπορεί η ψυχή να ελπίζει ότι θα απαλλαγεί από τα δεινά του σώματος.Η ψυχή πηγαίνει σε έναν κόσμο υπερούσιο,όπου θα ευτυχήσει ή θα τιμωρηθεί ανάλογα με το αν μυήθηκε στα υπέρτατα μυστήρια της ύπατξης και αν έζησε μία δίκαιη ζωή[10] Η τιμωρία της είναι να περάσει μία σειρά από γεννήσεις.Και αφού παραμείνει αγνή από αδικίες,ελευθερωθεί από την σωματικότητα,τότε επιστρέφει στην θεική πατρίδα της.Η ψυχή είναι ουσιαστικά διαφορετική από το σώμα.Είναι καθαρή και θεική ενώ το σώμα είναι διεφθαρμένο και επίγειο.Η μοίρα του ανθρώπου στη γή είναι άθλια(άνθρωποι δυστλήμονες).Για να τους βοηθήσουν οι ορφικοί έφεραν στην Ελλάδα πιθανόν από την Αίγυπτο και  από άλλες μυστικιστικές λατρείες της ανατολής,τις τελετές,τα μυστήρια,τους καθαρμούς.[11] O άνθρωπος πρέπει να απαλλαγεί από το τιτανικό στοιχείο και να επιστρέψει στον Θεό.Οι Τιτάνες είναι για  τους ορφικούς σύμβολα της αρχέγονης δύναμης του κακού,διαμελίζουν το ένα σε πολλά μέρη,όπως έκαναν με τον ταύρο-Διόνυσο.Η ψυχή έχοντας εγκαταλείψει το σώμα της ,φτερουγίζει ελεύθερη στον άνεμο,αλλά μία πνοή την στέλνει ξανά στο καινούριο σώμα.Έτσι με διαρκείς ενσαρκώσεις διατρέχει τον «μεγάλο κύκλο της αναγκαιότητας».Ο «τροχός της γεννήσεως»φαίνεται πως κυλά διαρκώς σε έναν ανανεούμενο κύκλο.Ο «της μοίρας τροχός μοίρα και της γενεάς[12]

To παρελθόν επαναλαμβάνεται με ακρίβεια.Η φύση σέρνει τους ανθρώπους στην άσκοπη περιστροφική κίνησή της.Η ψυχή μπορεί «να δραπετεύσει από τον κύκλο και να αναπαυθεί από την δυστυχία».[13]

Aλλά ο άνθρωπος τυφλός και απερίσκεπτος,είναι ανίκανος να φτάσει μόνος στην σωτηρία του.Ο άνθρωπος χρειάζεται την αποκάλυψη και την μεσολάβηση του Ορφέα,για να βρεί την σωτηρία,μέσα από τα βακχικά μυστήριά του.Την πεποίθηση ότι ένας θεός ενοικούσε στον άνθρωπο και δεν μπορούσε να ελευθερωθεί μέχρι να συντρίψει την φυλακή του σώματός του,οι ορφικοί την παρέλαβαν μαζί με την ενθουσιαστική λατρεία του Διονύσου και την διαμόρφωσαν προσθέτοντας συγκεκριμένα τελετουργικά και στοιχεία ασκητικού βίου.Η ψυχή είναι αθάνατη.Ακόμα και οι αμετανόητοι αμαρτωλοί δεν μπορούν να αφανιστούν τελείως.Η τιμωρία τους είναι ο Άδης και η ζωή στην  γή που εναλλάσσονται αδιάκοπα.Αντίθετα η ψυχή του μακαρίου,που με τα ορφικά μυστήρια έχει γίνει όσια και άσπιλη,απελευθερώνεται από τις επαναλαμβανόμενες ενσαρκώσεις.Με τον θάνατο ζεί αληθινά,ενώ ως τώρα ήταν φυλακισμένη στο σώμα,όπως το πτώμα στον τάφο.Ζεί αιώνια όπως οι θεοί,γιατί προέρχεται από τους θεούς και είναι και η ίδια θεία.[14]

---

[1]  Bibliotheque des philosophes:Platon, Le desire de comprendre,par Monique Dixsaut,Paris,Libraire philosophique J. Vrin, σ.σ 197.

18  Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος: “Πλάτωνος-Φαίδρος .εκδόσεις Εστία,6^η έκδοση,Αθ’ημα 2005,σ.σ. 16, Πλάτωνος «Τίμαιος» 41b-42c

[3]  «Πλάτων,Φαίδων»,προλεγόμενα Τ.Φ.Αρβανιτάκης,εισαγωγή,μτφ,θέματα,ερωτήματα για επεξεργασία, Θ.Γ.Μαυρόπουλος,Ζήτρος,Θεσσαλονίκη,σ.σ 80-81.

[4]«Περί ψυχής» VS A 24 παρ.2

[5] VS,B 2.

[6] VS ,B 36

[7]Πλάτωνος «Πολιτεία» βιβλίο Ι΄600 b

[8] W.K.C. Guthrie: “Orpheus and the greek relirion,,London ,1952,σ.σ.216-221.

[9]«Πλάτων-Φαίδων»,προλεγόμενα Τ.Φ.Αρβανιτάκης,εισαγωγή,μτφ,θέματα,ερωτήματα για επεξεργασία,Θ.Γ.Μαυρόπουλος,Ζήτρος,Θεσσαλονίκη,σ.σ 54.

[10] Πβ. «Κρατύλος» 400 c, «Πολιτεία» βιβλίο Β΄336 a-b,363 c-d.

[11] Kern fr.49 st.95-6 fr.233.

[12]  fr226.

[13]  …κύκλου τε λήξαι και αναπνεύσαι κακότητος:fr 226.

[14] Πβ. «Πολιτεία» 336 c-d: «συμπόσιον των οσίων στον Άδη,μέθη αιώνιος η ανταμειβή τους».