Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΑΓΕΙΑ
ΤΩΝ ΚΑΤΟΠΤΡΩΝ
Ποιό είναι το αντικείμενο που αν το κοιτάξουμε βλέ-
πουμε τον εαυτό μας, ενώ κοιτάζουμε εκείνο; ρωτάει ο
Σωκράτης τον Αλκιβιάδη, που λύνει χωρίς δυσκολία το
αίνιγμα: Είναι φανερό Σωκράτη, πως είναι ο καθρέφτης
ή κάτι σχετικό.
Είναι αδύνατον να δεις τον εαυτό σου χωρίς καθρέ-
φτη, αναφέρει ο Αριστοτέλης. Για τον Σενέκα είναι αυ-
τονόητο ότι αυτός είναι ο σκοπός του συγκεκριμένου
εργαλείου: οι καθρέφτες εφευρέθηκαν για να γνωρίσει
ο άνθρωπος τον εαυτό του, και συνεχίζει λέγοντας πως
αρχικά υπήρχαν οι φυσικοί καθρέφτες, μια πηγή ή μια
λεία πέτρα, αργότερα τα μέταλλα.
«Ο ένας κοιτάχτηκε σε κύπελλο, ο άλλος στο χαλκό
και τελικά κατασκεύασαν ένα ειδικό κυκλικό αντικείμε-
νο». Για να δούμε τον εαυτό μας, είναι ανάγκη να περά-
σουμε σε κάτι άλλο: από υποκείμενο που είμαστε, πρέ-
πει να αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας ως αντικείμενο,
ή ως ένα άλλο άνθρωπο, που είναι το είδωλο μας στον
καθρέφτη.
Αυτή η σύγχυση του εαυτού με τον άλλο, είναι ένα
από τα πολλαπλά παιγνίδια των αντιθέσεων, που καθι-
στούν τον καθρέφτη πεδίο συνάντησης των αντιθέτων.
– 50 –
ΤΩΝ ΚΑΤΟΠΤΡΩΝ
Ποιό είναι το αντικείμενο που αν το κοιτάξουμε βλέ-
πουμε τον εαυτό μας, ενώ κοιτάζουμε εκείνο; ρωτάει ο
Σωκράτης τον Αλκιβιάδη, που λύνει χωρίς δυσκολία το
αίνιγμα: Είναι φανερό Σωκράτη, πως είναι ο καθρέφτης
ή κάτι σχετικό.
Είναι αδύνατον να δεις τον εαυτό σου χωρίς καθρέ-
φτη, αναφέρει ο Αριστοτέλης. Για τον Σενέκα είναι αυ-
τονόητο ότι αυτός είναι ο σκοπός του συγκεκριμένου
εργαλείου: οι καθρέφτες εφευρέθηκαν για να γνωρίσει
ο άνθρωπος τον εαυτό του, και συνεχίζει λέγοντας πως
αρχικά υπήρχαν οι φυσικοί καθρέφτες, μια πηγή ή μια
λεία πέτρα, αργότερα τα μέταλλα.
«Ο ένας κοιτάχτηκε σε κύπελλο, ο άλλος στο χαλκό
και τελικά κατασκεύασαν ένα ειδικό κυκλικό αντικείμε-
νο». Για να δούμε τον εαυτό μας, είναι ανάγκη να περά-
σουμε σε κάτι άλλο: από υποκείμενο που είμαστε, πρέ-
πει να αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας ως αντικείμενο,
ή ως ένα άλλο άνθρωπο, που είναι το είδωλο μας στον
καθρέφτη.
Αυτή η σύγχυση του εαυτού με τον άλλο, είναι ένα
από τα πολλαπλά παιγνίδια των αντιθέσεων, που καθι-
στούν τον καθρέφτη πεδίο συνάντησης των αντιθέτων.
– 50 –
Η Μαγεία στην Αρχαία Ελλάδα
Και επειδή οι λέξεις είναι αποκαλυπτικές, στα ελληνι-
κά κείμενα εμφανίζεται με τις λέξεις «έσοπτρον» (στον
Πίνδαρο και στον Πλούταρχο), «ένοπτρον» (στις τρα-
γωδίες του Ευριπίδη), και «κάτοπτρον», που ως λέξη
εμφανίζεται για πρώτη φορά στον Αισχύλο, και είναι
λέξεις που σημαίνουν ταυτόχρονα και την αντανακλα-
στική ιδιότητα του νερού.
Βασικό υλικό του καθρέφτη είναι ο χαλκός, ο οποί-
ος αναμειγνύεται με διάφορα μέταλλα, ανάλογα με τις
περιόδους. Τα αργυρά ή χρυσά κάτοπτρα, (όπως εκείνο
της Ωραίας Ελένης), πρέπει να ήταν αρκετά σπάνια, κα-
θώς και τα γυάλινα, (τα οποία επισημαίνει ο Πλίνιος),
δεν εμφανίζονται πριν από τις αρχές της Ρωμαϊκής Αυ-
τοκρατορίας.
Στην Ελλάδα μας είναι γνωστοί 3 τύποι κατόπτρων:
τα κάτοπτρα με λαβή (από μέταλλο, ελεφαντόδοντο ή
ξύλο), τα κάτοπτρα με βάση (για να χρησιμοποιείται
ακουμπισμένος), και τα κάτοπτρα σε κιβωτιόσχημη
θήκη, οι γνωστές μας «πυξίδες», που βλέπουμε στα
μουσεία.
Οταν έρχονται οι νύχτες, ένας γιγάντιος φυσικός κα-
θρέπτης με φιλντισένιο χρώμα, η Σελήνη, ταξιδεύει στον
ουρανό. Αλλά και όλες οι υδάτινες επιφάνειες στη γη,
από τα ρυάκια ως τους ωκεανούς, «γνωρίζουν» καλά
αυτό το αρχέγονο «μυστικό» του αντικατοπτρισμού.
Οταν οι άνθρωποι επινόησαν τους καθρέφτες, δεν
έκαναν τίποτα περισσότερο από το να μιμηθούν τη
φύση. Ωστόσο αυτό που γοήτευσε και κέντρισε
σότερο την περιέργεια τους, ήταν το γεγονός του ότι
πίσω από τις επιφάνειες που λειτουργούν ως κάτοπτρα,
υπάρχουν «κρυμμένοι» ολόκληροι κόσμοι.
Οπως συμβαίνει κάτω από τις θάλασσες, όπου απλώ-
νεται ένα σύμπαν πλασμάτων και ενεργειών που το μάτι
αδυνατεί να συλλάβει, έτσι και πολύ πιο πέρα από το
είδωλο που διαγράφεται στη λεία πρόσοψη του καθρέ-
φτη άλλοι «κόσμοι», περιμένουν να τους γνωρίσουμε.
Στην ελληνική μυθολογία ο Περσέας σκότωσε τη Μέ-
δουσα κρατώντας έναν καθρέφτη που του είχε δώσει
η Θεά Αθηνά, ώστε να μη δει απευθείας τη μορφή της
Μέδουσας και πετρώσει.
Πύλη για άλλες διαστάσεις
Η στιλπνή τους επιφάνεια και η δυνατότητά τους να
αντανακλούν το «είδωλο» μορφών και αντικειμένων,
έχουν προσδώσει στους καθρέφτες έναν πανάρχαιο μυ-
στηριακό ρόλο. Πίσω από τους αντικατοπτρισμούς τους
κυριαρχεί μια αντίθετη πολικότητα, και μπορεί να οδη-
γήσει σε αόρατους κόσμους που δεν διέπονται από τους
νόμους της ύλης, όπου μόνο «ενεργειακά» μπορούν οι
ανθρώπινες αισθήσεις να γνωρίσουν. Ενας από αυτούς
είναι εκείνος των νεκρών.
Και αυτό γιατί η «υπέρβαση» που επιτυγχάνουν τα
κάτοπτρα, συνιστά «πύλη» για πεδία που δεν βρίσκο-
νται στα όρια των γνωστών διαστάσεων του χώρου και
του χρόνου.
Ο καθρέφτης είναι μια πόρτα για την θέαση αυτού
– 52 –
Και επειδή οι λέξεις είναι αποκαλυπτικές, στα ελληνι-
κά κείμενα εμφανίζεται με τις λέξεις «έσοπτρον» (στον
Πίνδαρο και στον Πλούταρχο), «ένοπτρον» (στις τρα-
γωδίες του Ευριπίδη), και «κάτοπτρον», που ως λέξη
εμφανίζεται για πρώτη φορά στον Αισχύλο, και είναι
λέξεις που σημαίνουν ταυτόχρονα και την αντανακλα-
στική ιδιότητα του νερού.
Βασικό υλικό του καθρέφτη είναι ο χαλκός, ο οποί-
ος αναμειγνύεται με διάφορα μέταλλα, ανάλογα με τις
περιόδους. Τα αργυρά ή χρυσά κάτοπτρα, (όπως εκείνο
της Ωραίας Ελένης), πρέπει να ήταν αρκετά σπάνια, κα-
θώς και τα γυάλινα, (τα οποία επισημαίνει ο Πλίνιος),
δεν εμφανίζονται πριν από τις αρχές της Ρωμαϊκής Αυ-
τοκρατορίας.
Στην Ελλάδα μας είναι γνωστοί 3 τύποι κατόπτρων:
τα κάτοπτρα με λαβή (από μέταλλο, ελεφαντόδοντο ή
ξύλο), τα κάτοπτρα με βάση (για να χρησιμοποιείται
ακουμπισμένος), και τα κάτοπτρα σε κιβωτιόσχημη
θήκη, οι γνωστές μας «πυξίδες», που βλέπουμε στα
μουσεία.
Οταν έρχονται οι νύχτες, ένας γιγάντιος φυσικός κα-
θρέπτης με φιλντισένιο χρώμα, η Σελήνη, ταξιδεύει στον
ουρανό. Αλλά και όλες οι υδάτινες επιφάνειες στη γη,
από τα ρυάκια ως τους ωκεανούς, «γνωρίζουν» καλά
αυτό το αρχέγονο «μυστικό» του αντικατοπτρισμού.
Οταν οι άνθρωποι επινόησαν τους καθρέφτες, δεν
έκαναν τίποτα περισσότερο από το να μιμηθούν τη
φύση. Ωστόσο αυτό που γοήτευσε και κέντρισε
σότερο την περιέργεια τους, ήταν το γεγονός του ότι
πίσω από τις επιφάνειες που λειτουργούν ως κάτοπτρα,
υπάρχουν «κρυμμένοι» ολόκληροι κόσμοι.
Οπως συμβαίνει κάτω από τις θάλασσες, όπου απλώ-
νεται ένα σύμπαν πλασμάτων και ενεργειών που το μάτι
αδυνατεί να συλλάβει, έτσι και πολύ πιο πέρα από το
είδωλο που διαγράφεται στη λεία πρόσοψη του καθρέ-
φτη άλλοι «κόσμοι», περιμένουν να τους γνωρίσουμε.
Στην ελληνική μυθολογία ο Περσέας σκότωσε τη Μέ-
δουσα κρατώντας έναν καθρέφτη που του είχε δώσει
η Θεά Αθηνά, ώστε να μη δει απευθείας τη μορφή της
Μέδουσας και πετρώσει.
Πύλη για άλλες διαστάσεις
Η στιλπνή τους επιφάνεια και η δυνατότητά τους να
αντανακλούν το «είδωλο» μορφών και αντικειμένων,
έχουν προσδώσει στους καθρέφτες έναν πανάρχαιο μυ-
στηριακό ρόλο. Πίσω από τους αντικατοπτρισμούς τους
κυριαρχεί μια αντίθετη πολικότητα, και μπορεί να οδη-
γήσει σε αόρατους κόσμους που δεν διέπονται από τους
νόμους της ύλης, όπου μόνο «ενεργειακά» μπορούν οι
ανθρώπινες αισθήσεις να γνωρίσουν. Ενας από αυτούς
είναι εκείνος των νεκρών.
Και αυτό γιατί η «υπέρβαση» που επιτυγχάνουν τα
κάτοπτρα, συνιστά «πύλη» για πεδία που δεν βρίσκο-
νται στα όρια των γνωστών διαστάσεων του χώρου και
του χρόνου.
Ο καθρέφτης είναι μια πόρτα για την θέαση αυτού
– 52 –
Η Μαγεία στην Αρχαία Ελλάδα
του «άλλου κόσμου», που βρίσκεται πέρα από την κα-
θημερινή πραγματικότητα που βιώνουμε και αντιλαμ-
βανόμαστε με τον «νορμάλ» εαυτό μας.
Εναν καθρέφτη χρησιμοποίησε και ο Καστανέντα
ακολουθώντας τις οδηγίες του Δον Χουάν, για να έρθει
σε επαφή με έναν «σύμμαχο», ένα ανόργανο ον από
την «άλλη πλευρά».
Σύμβολο πρακτικής μαντείας και ταυτόχρονα πολυ-
συζητημένη «πύλη» σε άλλες διαστάσεις, οι καθρέφτες
διαιωνίζουν την «μαγεία» τους ως τις μέρες μας. Η μα-
γική αυτή λειτουργία του καθρέφτη υπονοείται και στο
επόμενο δίστιχο:
«Νάταν η θάλασσα γυαλί και το γυαλί καθρέφτης
να θώρου το πουλάκι μου σε τι κρεβάτι πέφτει».
Γι’ αυτό άλλωστε ασκήθηκε η κατοπτρομαντεία, κατά
την οποία πιστεύεται ότι μπορεί κανείς να καλέσει και
να δει τη ψυχή ενός πεθαμένου ή ενός απόντος προσώ-
που. Στην πίστη αυτή βασίζεται, όπως γράφει ο Frazer
μιλώντας για «τους κινδύνους της ψυχής».
Είναι γεγονός ότι σε πάρα πολλούς τόπους αποφεύ-
γουν να δουν το είδωλο τους στο νερό ή στον καθρέφτη,
από φόβο μήπως η δύναμή τους φύγει από τους ίδιους
και πάει στο είδωλο τους.
Ισως εδώ έχει την αφετηρία της η ιστορία για τον
όμορφο Νάρκισσο, που χάθηκε και πέθανε γιατί είδε
την εικόνα του να αντανακλάται στο νερό.
Μπορούμε επίσης να εξηγήσουμε, το πολύ διαδε-
δομένο έθιμο να σκεπάζουν τους καθρέφτες, ή να του
γυρίζουν προς την μεριά του τοίχου, μόλις κάποιος πε-
θάνει στο σπίτι.
Επικρατεί ο φόβος ότι η ψυχή που προβάλλεται στον
καθρέφτη με την μορφή ειδώλου, μπορεί να απαχθεί
από το φάντασμα του πεθαμένου που περιπλανιέται
μέσα στο σπίτι μέχρι την ώρα της ταφής.
Οπωσδήποτε, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, φανε-
ρώνεται η εντυπωσιακά μεγάλη «απορροφητική» δύνα-
μη του καθρέφτη.
Ετσι αναπτύχθηκε ένα ξεχωριστό είδος μαντείας, με
σκοπό να αποκαλύπτονται τα παρελθόντα, παρόντα και
μέλλοντα, που διεθνώς ορίζεται ως κατοπτρομαντεία
και διέπεται από τις ίδιες αρχές με την κρυσταλλομα-
ντεία και την υδατομαντεία.
Οι Αρχαίοι Ελληνες βύθιζαν καθρέφτες σε ιερές πη-
γές και τους μελετούσαν για να πάρουν απαντήσεις στα
ερωτήματα που τους απασχολούσαν, ενώ στην Αίγυπτο
τους θεωρούσαν «κλειδί της ζωής» και τους φύλασσαν
στους ναούς τους ως σκεύη επικοινωνίας με τους θε-
ούς.
του «άλλου κόσμου», που βρίσκεται πέρα από την κα-
θημερινή πραγματικότητα που βιώνουμε και αντιλαμ-
βανόμαστε με τον «νορμάλ» εαυτό μας.
Εναν καθρέφτη χρησιμοποίησε και ο Καστανέντα
ακολουθώντας τις οδηγίες του Δον Χουάν, για να έρθει
σε επαφή με έναν «σύμμαχο», ένα ανόργανο ον από
την «άλλη πλευρά».
Σύμβολο πρακτικής μαντείας και ταυτόχρονα πολυ-
συζητημένη «πύλη» σε άλλες διαστάσεις, οι καθρέφτες
διαιωνίζουν την «μαγεία» τους ως τις μέρες μας. Η μα-
γική αυτή λειτουργία του καθρέφτη υπονοείται και στο
επόμενο δίστιχο:
«Νάταν η θάλασσα γυαλί και το γυαλί καθρέφτης
να θώρου το πουλάκι μου σε τι κρεβάτι πέφτει».
Γι’ αυτό άλλωστε ασκήθηκε η κατοπτρομαντεία, κατά
την οποία πιστεύεται ότι μπορεί κανείς να καλέσει και
να δει τη ψυχή ενός πεθαμένου ή ενός απόντος προσώ-
που. Στην πίστη αυτή βασίζεται, όπως γράφει ο Frazer
μιλώντας για «τους κινδύνους της ψυχής».
Είναι γεγονός ότι σε πάρα πολλούς τόπους αποφεύ-
γουν να δουν το είδωλο τους στο νερό ή στον καθρέφτη,
από φόβο μήπως η δύναμή τους φύγει από τους ίδιους
και πάει στο είδωλο τους.
Ισως εδώ έχει την αφετηρία της η ιστορία για τον
όμορφο Νάρκισσο, που χάθηκε και πέθανε γιατί είδε
την εικόνα του να αντανακλάται στο νερό.
Μπορούμε επίσης να εξηγήσουμε, το πολύ διαδε-
δομένο έθιμο να σκεπάζουν τους καθρέφτες, ή να του
γυρίζουν προς την μεριά του τοίχου, μόλις κάποιος πε-
θάνει στο σπίτι.
Επικρατεί ο φόβος ότι η ψυχή που προβάλλεται στον
καθρέφτη με την μορφή ειδώλου, μπορεί να απαχθεί
από το φάντασμα του πεθαμένου που περιπλανιέται
μέσα στο σπίτι μέχρι την ώρα της ταφής.
Οπωσδήποτε, σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, φανε-
ρώνεται η εντυπωσιακά μεγάλη «απορροφητική» δύνα-
μη του καθρέφτη.
Ετσι αναπτύχθηκε ένα ξεχωριστό είδος μαντείας, με
σκοπό να αποκαλύπτονται τα παρελθόντα, παρόντα και
μέλλοντα, που διεθνώς ορίζεται ως κατοπτρομαντεία
και διέπεται από τις ίδιες αρχές με την κρυσταλλομα-
ντεία και την υδατομαντεία.
Οι Αρχαίοι Ελληνες βύθιζαν καθρέφτες σε ιερές πη-
γές και τους μελετούσαν για να πάρουν απαντήσεις στα
ερωτήματα που τους απασχολούσαν, ενώ στην Αίγυπτο
τους θεωρούσαν «κλειδί της ζωής» και τους φύλασσαν
στους ναούς τους ως σκεύη επικοινωνίας με τους θε-
ούς.
