Η αρμονία της ψυχής και του σώματος του κόσμου στην πλατωνική θεωρία
.png)
Η δραστηριότητα του Δημιουργού, είναι η διαμόρφωση του σώματος του κόσμου και η διάπλαση της ψυχής του.Όλες οι υπόλοιπες πράξεις του είναι επαναλήψεις ή τροποποιήσεις της κύριας δραστηριότητάς του.Η διάπλαση της ψυχής του κόσμου δεν παρουσιάζεται με ακρίβεια.Δεν έχουμε καμμία σαφή παράσταση,απλώς στον «Τίμαιο» αναφέρεται «…η ψυχή έγινε αόρατη.διέπεται από λογική και αρμονία, το άριστο δημιούργημα του άριστου νοητού όντος…» ( 37 a ,μτφ Κάλφας, 1995, σ.σ 211 ).Τοποθετείται μεταξύ δύο χωριστών σφαιρών, των αιώνιων Ιδεών, και των κατ’αίσθησιν αντιληπτών όντων και επικοινωνεί και με τις δύο.Οι λειτουργίες της αποσκοπούν στην παραγωγή της κίνησης και της γνώσης.Ο άνθρωπος διαφέρει από τα άλλα ζώα διότι διαθέτει εκτός από ψυχή και νού.Ωστόσο χωρίς την ψυχή δεν μπορεί να υπάρξει κανένας νούς.Αν κυριαρχεί ο νούς στην ανθρώπινη ψυχή, τότε ο άνθρωπος είναι αγαθός.Αν επικρατούν όμως στην τριχοτομημένη πλατωνική ψυχή η επιθυμία ή ο θυμός, τότε ο άνθρωπος είναι κακός.Η επικράτηση του νού είναι συνδεδεμένη επίσης με την αλήθεια, την μακαριότητα, την αθανασία.Το θείο στοιχείο της διανοίας καθιστά την ανθρώπινη ψυχή αρίστη.Η πλατωνική περιγραφή άλλωστε της ιδεώδους αρμονίας του κόσμου, η οποία συνίσταται στην αρμονική ενότητα του σώματος, της αγαθής ψυχής, και του νού, πιστοποιεί πως ολόκληρο το προηγούμενο ιδανικό μόρφωμα προέρχεται από την ανθρώπινη εμπειρία, η οποία βλέπει τον εύτακτο κόσμο ως πρότυπο.Ο άνθρωπος οφείλει να προσκοληθεί σε τούτη την τάξη, εφόσον μόνο η μεσολάβηση του εύτακτου κόσμου πραγματοποιεί την άμεση θέαση των Ιδεών.Ο Πλάτωνας αναγνωρίζει δύο είδη αιτίων,το μηχανικό και το τελικό.Το πρώτο θεωρεί συγκυριακό, το δεύτερο εφοδιασμένο με την σκοπιμότητα, που μπορεί να θέσει σε κίνηση ο νούς.O Τίμαιος επιδιώκει να κατανοήσει «ποιό είναι εκείνο που πάντα υπάρχει και ποτέ δεν γεννιέται,και ποιο είναι εκείνο που συνέχεια μεν γεννιέται αλλά ποτέ δεν υπάρχει.Και το μέν πρώτο γίνεται καταληπτό με την σκέψη και με συλλογισμούς γιατί παραμένει πάντα αμετάβλητο.Το δε δεύτερο γίνεται αντιληπτό με την δοξασία που συνοδεύεται από ασυλλόγιστη αίσθηση,γιατί γεννιέται και πεθαίνει ενώ στην πραγματικότητα ποτέ δεν υπάρχει».Κάθε πράγμα που λαμβάνει σχήμα και ιδιότητες από τον δημιουργό,χρησιμοποιεί σαν πρότυπο και αποβλέπει πάντοτε σε εκείνο,που παραμένει αναλλοίωτο.Για τον παραπάνω λόγο κάθε τι που κατασκευάζεται με τον παραπάνω τρόπο είναι αναγκαστικά καλό.Αυτό όμως που δημιουργείται με πρότυπο το ήδη κατασκευασμένο δεν είναι καλό.Εάν λοιπόν ο κόσμος αυτός είναι ωραίος και ο δημιουργός του καλός,τότε είναι φανερό ότι απέβλεπε στο αιώνιο πρότυπο.Εάν συμβαίνει το αντίθετο –πράγμα που δεν είναι επιτρεπτό να το αναφέρει κανείς-τότε απέβλεπε σε αυτό που έχει γίνει.Ο δημιουργός του κόσμου ωστόσο είναι ανώτερος από τα αίτια,ο δε κόσμος ο ωραιότερος από αυτούς που υπάρχουν.Ο κόσμος κατασκευάστηκεσύμφωνα με τα αμετάβλητα πρότυπα,τα οποία γίνονται αντιληπτά με την λογική και την νόηση.Ένα βασικό χαρακτηριστικό της πυθαγόρειας ελληνικής διανόησης,είναι ο καθορισμός της δομής ενός αντικειμένου με όρους λογικής και συμμετρίας.Η αναλογία είναι ένας τρόπος να πούμε πως τα αντικείμενα διαφέρουν ή ομοιάζουν μεταξύ τους.Μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι η πλατωνική ψυχή είναι κατασκευασμένη με βάση την ομοιότητα και την αντίθεση,διατηρείται μάλιστα σε αρμονία,στηριγμένη σε γεωμετρικές λογικές.( «Τίμαιος»,34c-36d). Υπάρχουν επομένως μαθηματικοί όροι οι οποίοι εναλάσσονται στην διεξαγωγή των αναγκαίων προσαρμογών.[1] Με τον παραπάνω τρόπο πραγματοποιείται ο διαχωρισμός και η αναγνώριση της ιδιαίτερης ταυτότητας των όντων.
Σε ότι αφορά τον κόσμο στο
σύνολό του,ο Δημιουργός του έχει δώσει
σφαιρική μορφή που είναι και η αρτιότερη,και στο κέντρο του υπάρχει η
ψυχή ,που απλώνεται στο σύνολο,που θα κυβερνήσει.Η ψυχή είναι το αποτέλεσμα της
συνένωσης του ίδιου και του αλλότριου.Ενδιάμεση ουσία γεννημένη από δύο
άκρα,μπορεί την ίδια στιγμή να σφυρηλατείται από δόξες ( γνώμες), αλλά
περισσότερο αγγίζει την επιστήμη( πραγματική γνώση).Ο Δημιουργός επιβάλλεται να
κατοικεί σε αυτή την τεράστια σφαίρα των όντων,η οποία κατανέμεται σε τρία
επίπεδα : επάνω βρίσκονται τα πλάσματα του ουράνιου γένους των θεών,έπειτα πιο
χαμηλά το γένος των πτερωτών ψυχών,τέλος
στο κατώτερο πεδίο,όσα πλάσματα περπατούν πάνω στην γή.Τα στοιχεία ανήκουν σε
γεωμετρικές μορφές: η πυραμίδα αντιστοιχεί στην φωτιά,το οκτάεδρο στην γή και
ούτω καθεξής.Αναφορικά με τον άνθρωπο,διαθέτει μία θνητή ψυχή αλλά μετέχει και
της αθανασίας η θνητή ψυχή εδράζεται στο στήθος του,το αθάνατο μέρος της στην
κορυφή της κεφαλής. «Από σεβασμό προς το θείο μέρος της ψυχής,επειδή φοβήθηκαν
( οι συνδημιουργοί θεοί) μήπως το μιάνουν περισσότερο,από όσο θα ήταν απολύτως
αναγκαίο,τοποθέτησαν το θνητό μέρος σε διαφορετικό σημείο του σώματος,και για
να κρατούν τα δύο μέρη χωριστά,ύψωσαν το λαιμό ως ισθμό και όριο ανάμεσα στο
κεφάλι και στο στήθος.Το θνητό μέρος της ψυχής το εμφύτευσαν στο στήθος ,και ειδικότερα στο σημείο,που
αποκαλείται θώρακας.Επειδή όμως η θνητή ψυχή διαθέτει μία καλύτερη και μία
χειρότερη πλευρά,χώρισαν στα δύο και την κοιλότητα του θώρακος τοποθετώντας
στην μέση το διάφραγμα….» ( Τίμαιος 69 c-
70 b) .
Η ψυχή ομοιότατη με το
μονοειδές και το νοητό,εξελίσσεται συνεχώς με έναν δικό της ιδιαίτερο τρόπο.
Ο Πλάτων
αναφέρει πως η ψυχή όταν φτάνει στην γή από τον ανώτερο κόσμο έχει κατακτήσει
τις νοητές αλήθειες και εξαιτίας αυτών διαθέτει την δύναμη της πνευματικής
ανόδου. Η ψυχή η οποία δεν έχει την
ικανότητα να εξαγνιστεί απο μόνη της απομακρύνεται απο την θεικότητα.[2]Ο
κόσμος μας επομένως είναι εικόνα κάποιου άλλου κόσμου.Ο δημιουργός ήταν
αγαθός,και στον αγαθό κανένας φθόνος δεν γεννιέται ποτέ για τίποτε.Επειδή
λοιπόν απουσίαζε ο φθόνος από αυτόν,θέλησε να γίνουν όλα όσο το δυνατό πιο
όμοια με τον εαυτό του.Σκεπτόμενος δε κατέληξε ότι τίποτε από τα φύσει ορατά
που δεν έχει λογική,δεν θα μπορούσε να αποτελέσει καλύτερο σύνολο από κάποιο
άλλο που έχει λογική,επίσης συμπέρανε ότι είναι αδύνατο να υπάρξει λογικό χωρίς
ψυχή σε κάποιο πράγμα.Με την σκέψη αυτή αφενός έθεσε την λογική μέσα στην ψυχή,
αφετέρου την ψυχή μέσα στο σώμα,και δημιούργησε το σύμπαν έτσι ώστε να φτιάξει
ένα σύμπαν που είναι από την φύση του το ωραιότερο και το καλύτερο.Κατά τον
πιθανό αυτό συλλογισμό,πρέπει να παραδεχτούμε ότι αυτός ο κόσμος που πραγματικά
έχει ψυχή,ζωή και λογικό,προήλθε από την πρόνοια του θεού.Πράγματι ο κόσμος
είναι με τέχνη κατασκευασμένος,ώστε να προσφέρει εκείνος στον εαυτό του σαν
τροφή,το μέρος που είναι φθαρτό,και όλα του τα πάθη και όλες του οι ενέργειες,να
παράγονται μέσα από τον ίδιο τον εαυτό του.Διότι ο δημιουργός του θεώρησε πολύ
καλύτερο να έχει αυτάρκεια παρά να βρίσκεται στην ανάγκη εξωγενών
παραγόντων.Κατασκεύασε το σώμα του κόσμου,λείο και ομοιογενές,απέχοντας ίσα σε
όλα τα μέρη του από το κέντρο,ενιαίο και τέλειο,αποτελούμενο από τέλεια
στοιχεία.Αφού έβαλε μάλιστα στο κέντρο του την ψυχή,την άπλωσε σε όλη του την
έκταση,και περικάλυψε με αυτήν εξωτερικά όλο του το σώμα.Ο Κόσμος υπάρχει ένας
και μοναδικός,στρέφεται κυκλικά,είναι ικανός λόγω της αρετής του να υπάρχει από
μόνος του,χωρίς να έχει ανάγκη από κάτι άλλο,αναγνωρίζει ο ίδιος τον εαυτό του
και τον αγαπά αρκετά.Ο δημιουργός έπλασε την ψυχή προγενέστερα από το σώμα και
μεγαλύτερη από αυτό,τόσο ως προς την ηλικία,όσο και ως προς την αρετή,για να
κυριαρχήσει σαν δεσπότης σε αυτό που θα υποτάξει,και την συνέθεσε με τα εξής
υλικά και με τον εξής τρόπο:από την ουσία που παραμένει αδιαίρετη και πάντοτε
αμετάβλητη,από την ουσία που είναι διαιρετή και περιβάλλει τα σώματα,ενώ επειδή
υπάρχει στον κόσμο η Ταυτότητα και η Διαφορά,συνέθεσε ενδιάμεσα μείγματα που
αποτελούνται από το αδιαίρετο και το διαιρετό ακολουθώντας την ίδια αρχή.
