Ο Νικολό Μακιαβέλλι (Niccolò Machiavelli) γεννήθηκε το 1469 στη
Φλωρεντία και ήταν γόνος έγκριτής οικογένειας. Λόγω των κοινωνικών σχέσεων του
πατέρα του ζυμώθηκε στο πνεύμα του έντονα πολιτικοποιημένου ουμανισμού της
Αναγέννησης.[1] Έτυχε κλασσικής παιδείας, ιδιαίτερη επίδραση
δέχτηκε από τα πολιτικά συγγράμματα του Αριστοτέλη και τα ιστορικά έργα του
Πολυβίου και του Πλουτάρχου. Η επίδραση των παραπάνω ήταν σημαντική στη
διαμόρφωση τω πολιτικών του απόψεων. Επίσης, σημαντική επίδραση άσκησε και η
ενεργός συμμετοχή του στην πολιτική ζωή της Φλωρεντίας για περίπου δεκαπέντε
χρόνια. Μετά την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος και την παλινόρθωση των
Μεδίκων (1512) αποχώρησε από την ενεργό πολιτική και αφοσιώθηκε στο συγγραφικό
του έργο.
Το 1513, στο κτήμα του στο Σαν
Κασιάνο, συνέγραψε το σημαντικό του έργο «Ο
Ηγεμόνας», που το αφιέρωσε στον Λαυρέντιο των Μεδίκων. Το έργο αυτό
θεωρείται ως ένα «από τα σπουδαιότερα
στην ιστορία της πολιτικής σκέψης».[2] Ο Μακιαβέλλι
θεωρεί την πολιτική ως έργο τέχνης. Ως φιλολογικό είδος «Ο Ηγεμόνας» ανήκει στα λεγόμενα «κάτοπτρα ηγεμόνων», που
λειτουργούσαν ως νομιμοποιητικά για τους μονάρχες. Το είδος αυτό είχε ως
αφετηρία τον Πολιτικό του Πλάτωνα και του Λόγους του Ισοκράτη, ενώ στη Ρώμη
είχε ως διακεκριμένο εκπρόσωπο τον Σενέκα. Τα «κάτοπτρα ηγεμόνων» γνώρισαν
μεγάλη ακμή στο Βυζάντιο και στον Δυτικό Μεσαίωνα, όπου στο πρώτο διακρίθηκαν ο
Συνέσιος Κυρήνης, ο Αγαπητός Διάκονος κ.ά. και στη Δύση ο Άγιος Αυγουστίνος και
ο Θωμάς Ακινάτης (οι τελευταίοι σκιαγραφούν το χαρακτηριστικό πρότυπο του
χριστιανού ηγεμόνα στη Δύση).
Τα κάτοπτρα, όπως είπαμε,
λειτουργούσαν ως νομιμοποιητικά για τους μονάρχες και «καταπόντισαν την κλασική
δημοκρατική πόλη».[3]
Ο Μακιαβέλλι, λοιπόν, ήταν ένα άξιος συνεχιστής αυτής της πνευματικής
κληρονομιάς[4]
και θεωρείται ως ο κορυφαίος εκπρόσωπος του πολιτικού ουμανισμού.
Η συμβολή του Μακιαβέλλι στη
νεότερη πολιτική σκέψη είναι σημαντικότατη και θεωρείται ως ο θεμελιωτής της.
Στο έργο του παρουσιάζει μια πολιτική αντίληψη με ιδιαίτερα τολμηρές για την
εποχή ιδέες χρησιμοποιώντας ως προκάλυμμα το συμβατικό φιλολογικό είδος των
«κατόπτρων».[5]
Οι ιδέες αυτές προκάλεσαν ισχυρές αντιδράσεις και τα έργα του θεωρήθηκαν ως
απαγορευμένα από την Καθολική Εκκλησία. Στο
πλούσιο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνονται κωμωδίες, πολιτικά,
στρατιωτικά, παραινετικά και λογοτεχνικά έργα.
Το σημαντικό στο έργο του
Μακιαβέλλι είναι πως πρώτος ο πολίτης της Φλωρεντίας προσπάθησε να
απελευθερώσει την πολιτική από τη μεταφυσική φιλοσοφία και όλους τους
μεσαιωνικούς θεολογικούς εξωραϊσμούς της, που θεωρούσαν την εξουσία ως
προερχόμενη από θείες εντολές. Όσο κανείς άλλος στην εποχή του, ο Μακιαβέλλι
συνέβαλε σημαντικά στην ανάλυση της ουσίας της πολιτικής επιστήμης και στη
μελέτη της πάλης για την εξουσία, το αντικείμενο και το περιεχόμενό της.
Προσδιόρισε με ακρίβεια το αντικείμενό της πολιτικής και έβαλε τις
επιστημονικές βάσεις της και οριοθέτησε την επιστημονική της αυτονομία,
τονίζοντας τη διαφορά της από τη φιλοσοφία, το δίκαιο και τη θεολογία.
Η επίδραση του έργου του
Μακιαβέλλι στα επόμενα χρόνια υπήρξε σημαντική ως προς τη διαμόρφωση του
ριζοσπαστικού πολιτικού ουμανισμού των επόμενων δύο αιώνων. Ο J. J. Rousseau τον θαύμασε για τη
σκέψη του, όπως και ο G. Hegel. Απήχηση των ιδεών
υπάρχουν στην πολιτική σκέψη του Διαφωτισμού στην Ιταλία, από την οποία «πήγασε το κίνημα για την εθνική ενοποίηση
της Ιταλίας (Risorgimento)».[6]
