ορφικά και πυθαγόρεια μυστήρια

Σύμφωνα με τους μαθητές των πυθαγορείων σχολών τα τέσσερα στοιχεία του Σύμπαντος, γη, ύδωρ, αήρ και πυρ, καθορίζουν ένα συμβολισμό για τις καταστάσεις της ύλης. Γη είναι η στερεή μορφή ύλης, ύδωρ η υγρή, αήρ η αέρια και πυρ μια "λεπτότερη" μορφή ύλης που εμείς σήμερα. Θα την ταυτίζαμε με την ενέργεια του ηλεκτρομαγνητικού ή των άλλων δυναμικών πεδίων, της οποίας μια ειδική περίπτωση είναι η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που εκπέμπεται από τη φωτιά (πυρ). Ούτως ή άλλως άλλη έννοια έχει η φλόξ (φλόγα), άλλη το φώς – φάος –φωτιά και άλλη το πύρ. Οι κινήσεις της κάβε είδους ύλης είναι δεδομένες. Έτσι η πέτρα ως "γη" κατευθύνεται προς τη Γη, ο αήρ παραμένει πάντα πάνω από τη γη και το ύδωρ, ενώ το πυρ ανυψώνεται πάνω από όλα. Αυτές οι αντιλήψεις του Αριστοτέλη οδήγησαν μεθοδικά στην ανυπαρξία του κενού. Τι είναι κενό για τον Αριστοτέλη; Σε έναν κενό χώρο δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν θέσεις, ούτε είναι δυνατόν να υπάρχουν εκεί τα αίτια της κίνησης. Έτσι στο κενό καμιά πέτρα δεν θα είχε λόγο να κινηθεί προς τη Γη και καμιά φλόγα να υψωθεί. Την ίδια φιλοσοφία ακολούθησαν και άλλοι αρχαίοι Έλληνες.

Μετά τη διατύπωση της ιδέας του ατόμου από τους Δημόκριτο και Λεύκιππο, ο Παρμενίδης ισχυρίστηκε ότι αν το άτομο είναι η βασική μονάδα ύλης, τότε τα διάφορα σώματα του κόσμου, ποτέ δεν είναι δυνατόν να χωριστούν στα άτομα που τα αποτελούν. Διότι αν συμβεί αυτό, τότε στον μεταξύ τους χώρο θα υπάρχει κενό. Η έννοια του κενού είναι απόλυτη, δηλαδή δεν πρόκειται για έναν κενό χώρο, απλώς κενό από γεγονότα, αλλά η έννοια σημαίνει ότι ούτε ο ίδιος ο χώρος υπάρχει, και το νόημα του "τίποτα" περιλαμβάνει ακόμα και την ίδια την υπόσταση του χώρου.

Αυτή την έννοια πρέπει να έχει και το Χάος της Θεογονίας του Ησιόδου (η ρίζα του το χαF < XAFOΣ σημαίνει το χάσμα και όχι την αταξία, όπως εννοείται το Χάος σήμερα).

Συνεπώς μεταξύ των ατόμων δεν υπάρχει απολύτως τίποτα. Ούτε καν άδειος χώρος, έννοια που είναι απαράδεκτη, όπως είδαμε και από τα επιχειρήματα του Αριστοτέλη στο έργο του ‘’Μετά τα φυσικά’’. Αφού μεταξύ των ατόμων τα οποία διαχωρίζοναι  σε αιθερικά και νοητικά δεν υπάρχει διαφορά στον χώρο και το χρόνο αποτελούν μία ενότητα, η οποία δεν είναι απλή οντότητα αλλά ο ίδιος ο Θεός.

Στους επιστημονικούς και φιλοσοφικούς κύκλους η θεωρία του Αιθέρα γνώρισε και πάλι διάδοση τον 17ου αιώνα. Ο Ολλανδός αστρονόμος Κρίστιαν Χούχενς (Christiaan Huygens, 1629-1695) πίστευε ότι στο διαστημικό κενό υπήρχε ένα αδιόρατο ρευστό, που «κυμάτιζε» τα φωτόνια, όπως ανάλογα ο αέρας δημιουργούσε κύματα για τη διάδοση του ήχου. Το υλικό αυτό το ονόμασεΑιθέρα, από τον Αριστοτέλη. Την ίδια άποψη υιοθέτησαν ο Καρτέσιος, ο Κοπέρνικος και ο Νεύτωνας.

Μάλιστα ο τελευταίος υποστήριξε ότι υπήρχε Αιθέρας, προκειμένου να ικανοποιήσει την ανάγκη του για ένα «ακίνητο σύστημα αναφοράς» έτσι ώστε να εξηγήσει την κίνηση των ουράνιων σωμάτων.Τον 19ο αιώνα ο Φάραντεϊ υποστήριξε την ύπαρξη του φωτοβόλου αιθέρα, θέτοντας ταυτόχρονα τις βάσεις του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμού.

Στη συνέχεια ο Τζεημς Κλερκ Μάξγουελ (1831-1878), ορίζοντας τα πεδία ως καταστάσεις μηχανικής συμπίεσης ενός αόρατου αλλά υπαρκτού υλικού που γεμίζει το χώρο, του αιθέρα, πρόσθεσε ότι τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα θα πρέπει να θεωρούνται ως ελαστικές συμπιέσεις του αιθέρα.

Τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα ήταν δονήσεις αυτού του ενδιάμεσου αβαρούς και ρευστού υλικού, εφόσον τα κύματα της θάλασσας είναι δονήσεις του νερού και του ήχου δονήσεις του αέρα.

Σύμφωνα με τον Μάξγουελ το κενό φαινόταν να ενεργεί διηλεκτρικά, σαν να ήταν «ηλεκτρικά πολωμένο». Προσπάθησε λοιπόν να προσφέρει κάποιο είδος μηχανικού μοντέλου για τη διάδοση του ηλεκτρομαγνητικού κύματος μέσα στο απόλυτο κενό.

Έτσι φαντάστηκε ότι το κενό γεμίζει από τη μυστηριώδη ουσία του Αιθέρα, που υποστηρίζει και περικλείει τα χρονικά μεταβαλλόμενα ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία –κάτι σαν παλλόμενο αλλά αόρατο «ζελέ» που διαποτίζει το σύμπαν.

Το «τρεμούλιασμα» του αιθέρα ήταν η αιτία που το φως ταξίδευε μέσα του, ακριβώς όπως τα κύματα του νερού μεταδίδονται μέσω του νερού και ο ήχος μέσω του αέρα. Ο Θαλής θεωρούσε τον κόσμο «έμψυχον και δαιμόνων πλήρη».

Το  Χάος είναι η Απροσδιόριστη Αρχή για την Οποία τίποτα δεν μπορεί να ειπωθεί. Αποτελεί όμως το Υπόβαθρο για οποιαδήποτε εκδήλωση του «Είναι». Μέσα στο Χάος  Υπάρχει (από τον εαυτό της) η Γαία, η Αρχή του «Είναι» και ο Έρωτας, η Δημιουργική Αρχή που κινεί τα πάντα.

     Από την Γαία, την Αρχή του «Είναι», αναδύεται ο Ουρανός, μεταφυσική γνωστική αρχή (Νους, Νόηση) ενώ η Γαία λαβαίνει σε αυτή την φάση ένα καινούργιο χαρακτήρα, της γαίας «προκοσμικής ουσίας», που αποτελεί την βάση όλων των μορφών.  Ουρανός και γαία αποτελούν μία αρχέγονη ενότητα κι όσες δυνάμεις εκδηλώνονται θάβονται μέσα στα έγκατα της γαίας. Πρόκειται για μία κατάσταση όπου Υποκείμενο και Αντικειμενική Πραγματικότητα δεν διακρίνονται ακόμα.