Ο ανεστραμμενος κοσμος στην αντιληψη της προοπτικης στο εργο του Cezanne
Δεν υπάρχει εσωτερικός άνθρωπος,ο άνθρωπος είναι μέσα στον κόσμο και μόνο μέσα σε αυτόν αναγνωρίζει τον εαυτό του,σε αυτόν ξαναβρίσκει τον εαυτό του ως πρωταρχική ενότητα.Αναγνωρίζει δηλαδή ο Μerleau-Ponty αξιοποιώντας τα πορίσματα της φυσιολογίας και της ψυχολογίας της εποχής του,ότι το σώμα έχει τις δικές του δυνατότητες σημασιοδότησης πρίν από οποιαδήποτε καθαρά νοητική λειτουργία,δυνατότητες που διαθέτει κάθε έμβιο ον σε σχέση με το περιβάλλον.Το σώμα δημιουργεί μία πρωταρχική διαστρωμάτωση εμπειριών που χαρακτηρίζεται ως λανθάνουσα γνώση. Σε κάθε νέα άμεση αντίληψη το σώμα μας γνωρίζει περισσότερα από εμάς σχετικά με τον κόσμο ως ενότητα,μέσω της ικανότητας του να αισθάνεται.
Η ικανότητα αυτή δημιουργεί το αρχέγονο προκατηγοριακό στρώμα εμπειριών που θα μπορούσε κανείς να ξαναβρεί μόνο αν εγκατέλειπε την κριτική στάση της συνείδησης και πραγματικά συνέπιπτε με το ενέργημα της αντίληψης. Τότε θα μπορούσε να βιώσει την ενότητα του υποκειμένου και την ενότητα του πράγματος όπως προσφέρεται μέσω όλων των αισθήσεων και όχι να την σκεφθεί Η προκατηγοριακή εμπειρία συγχέεται εν μέρει με την αντίληψη και υπερβαίνει την αντίληψη αισθητού και νοητου.(1)
Από την Αμφιβολία του Cezanne στο Mάτι και το πνεύμα, από την Φαινομενολογία της αντίληψης στο Ορατό και το αόρατο,ο Μerleau-Ponty δεν έπαψε να στοχάζεται πάνω στην όραση.Βέβαια η αντίληψη συνεπάγεται γι’αυτόν ολες τις σχέσεις του υποκειμένου με τον κόσμο και κυρίως με το αισθητό.
Το ερμηνευτικό δοκίμιο « Αμφιβολία του Cezanne» είναι μία από τις πρώτες προσπάθειες για «ουμανιστική» ανάγνωση του καλλιτέχνη.Το νόημα του χώρου στο έργο του ,μας επιτρέπει να ανακεφαλαιώσουμε όλη την ιστορία της δυτικής ζωγραφικής.Η γραμμή, η σύνθεση και το χρώμα του Cezanne αποκαλύπτουν την πορεία του καλλιτέχνη και την επιδίωξη ισσορπίας ανάμεσα στον ζωγράφο και την αντικειμενική πραγματικότητα.(2)
Η επιλογή των εικονογραφικών θεμάτων από τον ζωγράφο αποδίδεται στο προσωπικό του όραμα και κάθε θεματική ομάδα σχολιάζεται αναλόγως. Ο Σαπίρο στην μελέτη του με τίτλο :«Paul Cezanne»υποστηρίζει πώς ενώ η φύση στο έργο του ζωγράφου παραμένει αναγκαίο θεμέλιο της τέχνης ,η όραση του Cezanne κρατά μία στάση που θα χαρακτηρίζαμε αισθητική:η εμπειρία των ιδιοτήτων την πραγμάτων είναι καθαρή δηλαδή δεν αναφέρεται στην χρήση την αιτία ή τα αποτελέσματά τους.Η σύλληψη του χώρου από τον καλλιτέχνη αξιολογείται ως το στοιχείο που αναδεικνύει την αυθεντικότητα και την ατομικότητά του.Η όραση του χώρου πρέπει να είναι υποκειμενική ώστε να παραμένει ερέθισμα για την καλλιτεχνική δημιουργία.Η χρονολογική συγκριτική μελέτη των πινάκων του Cezanne μας βοηθά να διακρίνουμε την πορεία του από την προοπτική του συναισθήματος και την φυσική οπτική στο δίχως όρια οπτικό πεδίο και στην μορφική απλοποίηση του συγκεκριμένου.(3)
Η ικανότητα αυτή δημιουργεί το αρχέγονο προκατηγοριακό στρώμα εμπειριών που θα μπορούσε κανείς να ξαναβρεί μόνο αν εγκατέλειπε την κριτική στάση της συνείδησης και πραγματικά συνέπιπτε με το ενέργημα της αντίληψης. Τότε θα μπορούσε να βιώσει την ενότητα του υποκειμένου και την ενότητα του πράγματος όπως προσφέρεται μέσω όλων των αισθήσεων και όχι να την σκεφθεί Η προκατηγοριακή εμπειρία συγχέεται εν μέρει με την αντίληψη και υπερβαίνει την αντίληψη αισθητού και νοητου.(1)
Από την Αμφιβολία του Cezanne στο Mάτι και το πνεύμα, από την Φαινομενολογία της αντίληψης στο Ορατό και το αόρατο,ο Μerleau-Ponty δεν έπαψε να στοχάζεται πάνω στην όραση.Βέβαια η αντίληψη συνεπάγεται γι’αυτόν ολες τις σχέσεις του υποκειμένου με τον κόσμο και κυρίως με το αισθητό.
Το ερμηνευτικό δοκίμιο « Αμφιβολία του Cezanne» είναι μία από τις πρώτες προσπάθειες για «ουμανιστική» ανάγνωση του καλλιτέχνη.Το νόημα του χώρου στο έργο του ,μας επιτρέπει να ανακεφαλαιώσουμε όλη την ιστορία της δυτικής ζωγραφικής.Η γραμμή, η σύνθεση και το χρώμα του Cezanne αποκαλύπτουν την πορεία του καλλιτέχνη και την επιδίωξη ισσορπίας ανάμεσα στον ζωγράφο και την αντικειμενική πραγματικότητα.(2)
Η επιλογή των εικονογραφικών θεμάτων από τον ζωγράφο αποδίδεται στο προσωπικό του όραμα και κάθε θεματική ομάδα σχολιάζεται αναλόγως. Ο Σαπίρο στην μελέτη του με τίτλο :«Paul Cezanne»υποστηρίζει πώς ενώ η φύση στο έργο του ζωγράφου παραμένει αναγκαίο θεμέλιο της τέχνης ,η όραση του Cezanne κρατά μία στάση που θα χαρακτηρίζαμε αισθητική:η εμπειρία των ιδιοτήτων την πραγμάτων είναι καθαρή δηλαδή δεν αναφέρεται στην χρήση την αιτία ή τα αποτελέσματά τους.Η σύλληψη του χώρου από τον καλλιτέχνη αξιολογείται ως το στοιχείο που αναδεικνύει την αυθεντικότητα και την ατομικότητά του.Η όραση του χώρου πρέπει να είναι υποκειμενική ώστε να παραμένει ερέθισμα για την καλλιτεχνική δημιουργία.Η χρονολογική συγκριτική μελέτη των πινάκων του Cezanne μας βοηθά να διακρίνουμε την πορεία του από την προοπτική του συναισθήματος και την φυσική οπτική στο δίχως όρια οπτικό πεδίο και στην μορφική απλοποίηση του συγκεκριμένου.(3)
(1) ,(2) Ν.Χ. Μπανάκου Καραγκούνη,Διαστάσεις του Ορατού,Η φιλοσοφία της τέχνης στο έργο του Μerleau-Ponty,σελ 85-87..
(3) Γ.Ζωγραφίδης, «Εικαστική φιλοσοφία» σελ.123-125.
3)
Τα σχήματα και τα χρώματα βρίσκονται σε μια διαρκή αστάθεια.Ολα εξαρτώνται από την απόσταση και τον φωτισμό.Ο Cezanne θέλει να περάσει στην αληθινή φύση και για να φτάσει ως αυτή στηρίζεται στην τέλεια γνώση του αντικειμένου.Πιστεύει ότι η μορφή θεμελιώνεται στην πλαστική και δημιουργική δύναμη του χρώματος.(1)Το χρώμα είναι η ουσία του ζωγραφικού πίνακα.Με αυτό γίνεται και χάνεται η μορφή.
Ο δημιουργός στην προσπάθειά του να εκφράσει την επαφή του με τον κόσμο και τα πράγματα δεν περιορίζεται σε μίμηση ή αναπαραγωγή της φύσης ,έτσι όπως αυτή δίνεται μέσω των αμβλυμένων αισθήσεων των ανθρώπων της καθημερινότητας. Ο καλλιτέχνης στρέφει την οξυμμένη ματιά του προς τον κόσμο προσπαθώντας να τον συλλάβει εν τη γεννέσει του και να καταστήσει φανερές τις αθέατες παραμέτρους του. Με αυτή την έννοια δεν επαναλαμβάνει την φύση,την επινοεί. Για να το καταφέρει κατασκευάζει συστήματα έκφρασης τα οποία συνιστουν ένα είδος κώδικα ή μάλλον μια μορφή γλώσσας.Αυτή η γλώσσα πραγματώνεται στην διαρκή εξέλιξή της δεν είναι μια μετάφραση της σκέψης όπως την αντιλαμβάνεται ο Ντεκάρτ για τον οποίο ο πίνακας δεν αποτελεί παρά ένα κείμενο το οποίο προσφέρεται για ανάγνωση και ερμηνεία.(2)
O σύγχρονος προβληματισμός για το πώς διέπεται η σχέση καλλιτέχνη, τέχνης και κοινού έχει οδηγηθεί στην έννοια «σκόπιμη εσφαλμένη αντίληψη».Η γνώση των ρητών προθέσεων του δημιουργού δεν είναι ξεκάθαρη είτε στην ερμηνεία είτε στην προσπάθεια κριτικής του έργου τέχνης. Κατά συνέπεια η ανάδειξη νοήματος πρέπει να αναζητηθεί στο ίδιο το έργο.Το σημείο του νοήματος βρίσκεται στο άτομο και στην συγκεκριμένη αντίληψη του ατόμου αυτού.(3)
Η εργασία του ερμηνευτή είναι να αναλύσει την μοναδικότητα αυτής της αντίληψης και να δημιουργήσει δεσμούς ανάμεσα στον ζωγράφο και στο κοινό που αυτός απευθύνεται. Για τον Μerleau-Ponty η «βιογραφία» του Cezanne είναι απαραίτητη για την σωστη ερμηνευτική προσέγγιση του καλλιτέχνη.
Ο Μerleau-Ponty,είναι υπαρξιστικός στην κατανόησή του αλλά ταυτόχρονα διαλεκτικός στην λογική του και την στρατηγική προσέγγισης και ερμηνείας.(4)
Ετσι κάποιος μπορεί να περιμένει ότι στο ένα ή το άλλο επίπεδο η τέχνη και ο καλλιτέχνης θα είναι δύο αλληλένδετοι όροι .
Ο καλλιτέχνης αντιπροσωπεύει την δημιουργική πρόθεση και η τέχνη το ενσωματωμένο νόημα. H πρόθεση ωστόσο γίνεται ενδιαφέρουσα μόνο ως ενσωματωμένο νόημα.
(3) Γ.Ζωγραφίδης, «Εικαστική φιλοσοφία» σελ.123-125.
3)
Τα σχήματα και τα χρώματα βρίσκονται σε μια διαρκή αστάθεια.Ολα εξαρτώνται από την απόσταση και τον φωτισμό.Ο Cezanne θέλει να περάσει στην αληθινή φύση και για να φτάσει ως αυτή στηρίζεται στην τέλεια γνώση του αντικειμένου.Πιστεύει ότι η μορφή θεμελιώνεται στην πλαστική και δημιουργική δύναμη του χρώματος.(1)Το χρώμα είναι η ουσία του ζωγραφικού πίνακα.Με αυτό γίνεται και χάνεται η μορφή.
Ο δημιουργός στην προσπάθειά του να εκφράσει την επαφή του με τον κόσμο και τα πράγματα δεν περιορίζεται σε μίμηση ή αναπαραγωγή της φύσης ,έτσι όπως αυτή δίνεται μέσω των αμβλυμένων αισθήσεων των ανθρώπων της καθημερινότητας. Ο καλλιτέχνης στρέφει την οξυμμένη ματιά του προς τον κόσμο προσπαθώντας να τον συλλάβει εν τη γεννέσει του και να καταστήσει φανερές τις αθέατες παραμέτρους του. Με αυτή την έννοια δεν επαναλαμβάνει την φύση,την επινοεί. Για να το καταφέρει κατασκευάζει συστήματα έκφρασης τα οποία συνιστουν ένα είδος κώδικα ή μάλλον μια μορφή γλώσσας.Αυτή η γλώσσα πραγματώνεται στην διαρκή εξέλιξή της δεν είναι μια μετάφραση της σκέψης όπως την αντιλαμβάνεται ο Ντεκάρτ για τον οποίο ο πίνακας δεν αποτελεί παρά ένα κείμενο το οποίο προσφέρεται για ανάγνωση και ερμηνεία.(2)
O σύγχρονος προβληματισμός για το πώς διέπεται η σχέση καλλιτέχνη, τέχνης και κοινού έχει οδηγηθεί στην έννοια «σκόπιμη εσφαλμένη αντίληψη».Η γνώση των ρητών προθέσεων του δημιουργού δεν είναι ξεκάθαρη είτε στην ερμηνεία είτε στην προσπάθεια κριτικής του έργου τέχνης. Κατά συνέπεια η ανάδειξη νοήματος πρέπει να αναζητηθεί στο ίδιο το έργο.Το σημείο του νοήματος βρίσκεται στο άτομο και στην συγκεκριμένη αντίληψη του ατόμου αυτού.(3)
Η εργασία του ερμηνευτή είναι να αναλύσει την μοναδικότητα αυτής της αντίληψης και να δημιουργήσει δεσμούς ανάμεσα στον ζωγράφο και στο κοινό που αυτός απευθύνεται. Για τον Μerleau-Ponty η «βιογραφία» του Cezanne είναι απαραίτητη για την σωστη ερμηνευτική προσέγγιση του καλλιτέχνη.
Ο Μerleau-Ponty,είναι υπαρξιστικός στην κατανόησή του αλλά ταυτόχρονα διαλεκτικός στην λογική του και την στρατηγική προσέγγισης και ερμηνείας.(4)
Ετσι κάποιος μπορεί να περιμένει ότι στο ένα ή το άλλο επίπεδο η τέχνη και ο καλλιτέχνης θα είναι δύο αλληλένδετοι όροι .
Ο καλλιτέχνης αντιπροσωπεύει την δημιουργική πρόθεση και η τέχνη το ενσωματωμένο νόημα. H πρόθεση ωστόσο γίνεται ενδιαφέρουσα μόνο ως ενσωματωμένο νόημα.
(1)Ε.Π.Παπανούτσου,Αισθητική σελ182.
(2)MerleauPonty,Η αμφιβολία τουCezanne ,σελ 17(από την εισαγωγή).
(3),(4)Τhomas Slauter J.R.Πανεπιστήμιο Rutgers,:Μερικές παρατηρήσεις στο δοκιμιο του Μerleau-Ponty, «Η αμφιβολία του Cezanne.»σελ 2.
(2)MerleauPonty,Η αμφιβολία τουCezanne ,σελ 17(από την εισαγωγή).
(3),(4)Τhomas Slauter J.R.Πανεπιστήμιο Rutgers,:Μερικές παρατηρήσεις στο δοκιμιο του Μerleau-Ponty, «Η αμφιβολία του Cezanne.»σελ 2.
4)
Ο Ζολά ,ο φίλος του Cezanne, από την παιδική του ηλικία ,ήταν ο πρώτος που βρήκε την ευφυία σε αυτόν και ο πρώτος που τον χαρακτηρίζει «ευφυία που σφάλλει».Η πίστη του Ζολά και του Εmile Βernard στην αποτυχία του Cezanne πιθανον προκύπτει από το ότι έδωσαν μεγάλη έμφαση στην ψυχολογία αλλά και την προσωπική τους γνώση του Cezannne.
O Cezanne φαίνεται να εξυπηρετεί τον Merleau-Ponty, γιατί ασχολείται τόσο με την εσφαλμένη αντίληψη όσο και με τον ίδιο τον ζωγράφο ,στον οποίο θα μπορούσε κάποιος να παρατηρήσει κατά τα λεγόμενά του : «τις κινήσεις αγνώστου ζώου χωρίς να κατανοεί το νόμο που τις διέπει και τις ελέγχει».(1)
Ο κόσμος παραμένει αδιαφανής ,δεν εκδιπλώνεται σαν να είναι εμψυχωμένος από μία σειρά προσλήψεων (apper-ceptions) που ο φιλόσοφος θα ήταν επιφορτισμένος να ανασυστήσει ξεκινώντας από τα αποτελεσματά τους.
Το να αντιληφθούμε τον κόσμο σημαίνει να τον απορρίψουμε μία στιγμή,να του αρνηθούμε την συνενοχή μας.Τότε ξαναβρίσκουμε τον θαυμασμό μας μπροστά στον κόσμο.Η φιλοσοφία δημιουργεί ουσίες και αποστάσεις για να βγεί από τον εγκλεισμό της, στον κόσμο. Όταν κανείς αντιλαμβάνεται τον κόσμο,μπορεί να διαχωρίσει το φανταστικό από το πραγματικό,γιατί βρίσκει αυτή την διάκριση πίσω από κάθε ανάλυση.
Όλα είναι δεδομένα,η εμπειρία είναι η προφάνεια της αλήθειας. Μέσα στην εμπειρία του ωραίου πραγματώνω την συμφωνία του αισθητού και της έννοιας.Αυτό που ενσαρκώνεται τότε δεν είναι η αισθητική κρίση αλλά η γνώση. Η συνείδηση αναγνωρίζεται ως σχέδιο του κόσμου,ενός κόσμου τον οποίο κατακλύζει όσο κατακλύζεται από αυτόν.Καταλαβαίνω σημαίνει ξανασυλλαμβάνω την ολική πρόθεση.Αντιλαμβάνομαι δεν σημαίνει θυμάμαι ούτε συνείρω ,αλλά αποκαλύπτω το νόημα.(2)
Η εμπειρία της αντίληψης,ακριβώς επειδή είναι συνθετική σε αντίθεση με την αναλυτική επιστημονική προσέγγιση της πραγματικότητας,διασώζει το μυστήριό της:για αυτό το λόγο η ζωγραφική του Cezanne μας αιφνιδιάζει και μας παρουσιάζει τον κόσμο ξένο και ανοικείο.Η ξένωση οφείλεται στην απόδοση της πρωτοταγούς αντίληψης της παρουσίας του πραγματικού,καθώς εμφανίζεται σαν να τη βλέπουμε για πρώτη φορά να συγκροτείται μπροστά μας και όχι σαν συνηθισμένη καθημερινότητα.Η σχέση καλλιτέχνη και φύσης δεν είναι σχέση ανταγωνισμού αλλά σχέση ανταλλαγών και αλληλουχίας.Η συνείδηση του καλλιτέχνη οδηγεί τα πράγματα σε μια μορφή αυτογνωσίας αφού απελευθερώνει το νόημα που ενυπάρχει σε αυτά.(3)
O Cezanne φαίνεται να εξυπηρετεί τον Merleau-Ponty, γιατί ασχολείται τόσο με την εσφαλμένη αντίληψη όσο και με τον ίδιο τον ζωγράφο ,στον οποίο θα μπορούσε κάποιος να παρατηρήσει κατά τα λεγόμενά του : «τις κινήσεις αγνώστου ζώου χωρίς να κατανοεί το νόμο που τις διέπει και τις ελέγχει».(1)
Ο κόσμος παραμένει αδιαφανής ,δεν εκδιπλώνεται σαν να είναι εμψυχωμένος από μία σειρά προσλήψεων (apper-ceptions) που ο φιλόσοφος θα ήταν επιφορτισμένος να ανασυστήσει ξεκινώντας από τα αποτελεσματά τους.
Το να αντιληφθούμε τον κόσμο σημαίνει να τον απορρίψουμε μία στιγμή,να του αρνηθούμε την συνενοχή μας.Τότε ξαναβρίσκουμε τον θαυμασμό μας μπροστά στον κόσμο.Η φιλοσοφία δημιουργεί ουσίες και αποστάσεις για να βγεί από τον εγκλεισμό της, στον κόσμο. Όταν κανείς αντιλαμβάνεται τον κόσμο,μπορεί να διαχωρίσει το φανταστικό από το πραγματικό,γιατί βρίσκει αυτή την διάκριση πίσω από κάθε ανάλυση.
Όλα είναι δεδομένα,η εμπειρία είναι η προφάνεια της αλήθειας. Μέσα στην εμπειρία του ωραίου πραγματώνω την συμφωνία του αισθητού και της έννοιας.Αυτό που ενσαρκώνεται τότε δεν είναι η αισθητική κρίση αλλά η γνώση. Η συνείδηση αναγνωρίζεται ως σχέδιο του κόσμου,ενός κόσμου τον οποίο κατακλύζει όσο κατακλύζεται από αυτόν.Καταλαβαίνω σημαίνει ξανασυλλαμβάνω την ολική πρόθεση.Αντιλαμβάνομαι δεν σημαίνει θυμάμαι ούτε συνείρω ,αλλά αποκαλύπτω το νόημα.(2)
Η εμπειρία της αντίληψης,ακριβώς επειδή είναι συνθετική σε αντίθεση με την αναλυτική επιστημονική προσέγγιση της πραγματικότητας,διασώζει το μυστήριό της:για αυτό το λόγο η ζωγραφική του Cezanne μας αιφνιδιάζει και μας παρουσιάζει τον κόσμο ξένο και ανοικείο.Η ξένωση οφείλεται στην απόδοση της πρωτοταγούς αντίληψης της παρουσίας του πραγματικού,καθώς εμφανίζεται σαν να τη βλέπουμε για πρώτη φορά να συγκροτείται μπροστά μας και όχι σαν συνηθισμένη καθημερινότητα.Η σχέση καλλιτέχνη και φύσης δεν είναι σχέση ανταγωνισμού αλλά σχέση ανταλλαγών και αλληλουχίας.Η συνείδηση του καλλιτέχνη οδηγεί τα πράγματα σε μια μορφή αυτογνωσίας αφού απελευθερώνει το νόημα που ενυπάρχει σε αυτά.(3)
(1)Thomas Slaughter J.R. Rutgers Univercity: «Μερικές παρατηρήσεις στο έργο του Μerleau-Ponty :Αμφιβολία του Σεζάν»,σελ 2,3.
(2)Φρανσουά Σατελέ:Η φιλοσοφία του 20ου αιώνα,μτφ Κ.Παπαγιώργης εκδ. «Γνώση»Αθήνα 1990, “To αντιληπτικό άνοιγμα”,σελ 261-263.
(3)Ν.Χ. Μπανάκου-Καραγκούνη: «Διαστάσεις του Ορατού(η φιλοσοφία της τέχνης στο έργο του Μ.Μerleau-Ponty) Κεφ 2:Η ορατότητα ως αίνιγμα,σελ 109-110.
(2)Φρανσουά Σατελέ:Η φιλοσοφία του 20ου αιώνα,μτφ Κ.Παπαγιώργης εκδ. «Γνώση»Αθήνα 1990, “To αντιληπτικό άνοιγμα”,σελ 261-263.
(3)Ν.Χ. Μπανάκου-Καραγκούνη: «Διαστάσεις του Ορατού(η φιλοσοφία της τέχνης στο έργο του Μ.Μerleau-Ponty) Κεφ 2:Η ορατότητα ως αίνιγμα,σελ 109-110.
5)
Η τέχνη δεν αποβλέπει στην αλήθεια αλλά στην ειλικρίνεια. Κάθε έργο τέχνης στο βαθμό που είναι αυθεντικό δηλαδή ειλικρινές επικυρώνει την ύπαρξη και κάνει την ζωή να έχει νόημα και να είναι υποφερτή. Το αισθητικό συναίσθημα είναι η απάντηση του εγώ και των συσσωρευμένων εμπειριών του απέναντι στο αντικείμενο. Το βάθος του αισθητικού αντικειμένου εκφράζει το βάθος του εγώ.Η αντίληψη μας προσφέρει την ανάδυση της λογικότητας επάνω σε ένα μη ανθρώπινο φόντο,όταν μέσω του σώματος συντονιζόμαστε με την εξωτερική πραγματικότητα. Η έννοια της πραγμάτωσης και η σύγκριση με την τέχνη υποδηλώνουν την δημιουργική συμβολή της φιλοσοφίας στην έκφραση της λογικότητας και της αλήθειας,όχι όμως και την πλήρη ανεξαρτησία της σε σχέση με την πραγματικότητα.(1)Ο Merleau –Ponty διακρίνει τέσσερις έννοιες του αόρατου που αποτελούν διαστάσεις του ορατού κόσμου. α) ό,τι δεν είναι ορατό αλλά θα μπορούσε να είναι (οι απούσες όψεις του προς αντίληψη αντικειμένου) β)οι διαστάσεις του ορατού γ) ο,τι υπάρχει μόνο απτικά ή συναισθητικά δ) το cogito.(2)
Ο Merleau-Ponty συμφωνεί με τον Ηusserl στον βασικό άξονα της φαινομενολογίας. Το νόημα αναδύεται από την εμπειρία ως διάσταση του είναι .Η διάσταση του αόρατου παγιώνεται μέσω της όρασης .Οι αόρατες όψεις του ορατού προσλαμβάνονται μέσω της όρασης.Έτσι η αόρατη διάσταση περιλαμβάνεται στην οπτική αντίληψη .Η συνείδηση ανασυγκροτεί στο δικό της επίπεδο τα αντικείμενα και ενορατικά προσλαμβάνει την ουσία τους.Ο Σεζάν σύμφωνα με τα ίδια του τα λόγια «ζωγραφίζει ο,τι δεν έχει ακόμα ζωγραφιστεί και το καθιστά τέχνη κατά τρόπο απόλυτο.» Η αβεβαιότητα και η μοναχικότητα του Σεζάν δεν ερμηνεύεται από την ιδιαίτερη προσωπικότητά του αλλά από την πρόθεση του έργου του.(3)
Δεν υπάρχει αντιπαράθεση ανάμεσα στην ψυχή και το σώμα , την σκέψη και την όραση. Ο καλλιτέχνης αποκαλύπτει τη βασική εμπειρία από την οποία πηγάζουν αυτές οι έννοιες χωρίς ωστόσο να αρνείται την επιστήμη και την παράδοση .Συλλαμβάνει την φυσιογνωμία των αντικειμένων καθώς αυτή γεννιέται μέσα από το χρώμα. Κάθε πινελιά του «έπρεπε να περιέχει τον αέρα ,το φώς ,το αντικείμενο, το πλάνο ,τον χαρακτήρα ,το σχέδιο ,το ύφος» όπως λέει ο Μπερνάρ.(4)
Για τον Merleau-Ponty το πρόβλημα της ζωγραφικής είναι η διερεύνηση του ορατού μέσω της ίδιας της όρασης.Δεν τίθεται ως ένα πρόβλημα δημιουργίας υποκατάστατων ή αντίγραφων ούτε τίθεται υπό τον έλεγχο της εννοιακής σκέψης.
Επομένως η σχέση εικόνας και πράγματος,φανταστικού και πραγματικού δεν αποτελεί μια σχέση αντιγράφου και πραγματικότητας. Η προοπτική όμως όπως εξηγεί ο Μerleau-Ponty δεν είναι ρεαλιστική.Αποτελεί πολύ περισσότερο μια κατασκευή.Μέσω αυτής της προοπτικής ο αναπαριστώμενος κόσμος πογιώνεται σε έναν διατεταγμένο μπροστα στο βλέμμα ορίζοντα.
Η τέχνη δεν αποβλέπει στην αλήθεια αλλά στην ειλικρίνεια. Κάθε έργο τέχνης στο βαθμό που είναι αυθεντικό δηλαδή ειλικρινές επικυρώνει την ύπαρξη και κάνει την ζωή να έχει νόημα και να είναι υποφερτή. Το αισθητικό συναίσθημα είναι η απάντηση του εγώ και των συσσωρευμένων εμπειριών του απέναντι στο αντικείμενο. Το βάθος του αισθητικού αντικειμένου εκφράζει το βάθος του εγώ.Η αντίληψη μας προσφέρει την ανάδυση της λογικότητας επάνω σε ένα μη ανθρώπινο φόντο,όταν μέσω του σώματος συντονιζόμαστε με την εξωτερική πραγματικότητα. Η έννοια της πραγμάτωσης και η σύγκριση με την τέχνη υποδηλώνουν την δημιουργική συμβολή της φιλοσοφίας στην έκφραση της λογικότητας και της αλήθειας,όχι όμως και την πλήρη ανεξαρτησία της σε σχέση με την πραγματικότητα.(1)Ο Merleau –Ponty διακρίνει τέσσερις έννοιες του αόρατου που αποτελούν διαστάσεις του ορατού κόσμου. α) ό,τι δεν είναι ορατό αλλά θα μπορούσε να είναι (οι απούσες όψεις του προς αντίληψη αντικειμένου) β)οι διαστάσεις του ορατού γ) ο,τι υπάρχει μόνο απτικά ή συναισθητικά δ) το cogito.(2)
Ο Merleau-Ponty συμφωνεί με τον Ηusserl στον βασικό άξονα της φαινομενολογίας. Το νόημα αναδύεται από την εμπειρία ως διάσταση του είναι .Η διάσταση του αόρατου παγιώνεται μέσω της όρασης .Οι αόρατες όψεις του ορατού προσλαμβάνονται μέσω της όρασης.Έτσι η αόρατη διάσταση περιλαμβάνεται στην οπτική αντίληψη .Η συνείδηση ανασυγκροτεί στο δικό της επίπεδο τα αντικείμενα και ενορατικά προσλαμβάνει την ουσία τους.Ο Σεζάν σύμφωνα με τα ίδια του τα λόγια «ζωγραφίζει ο,τι δεν έχει ακόμα ζωγραφιστεί και το καθιστά τέχνη κατά τρόπο απόλυτο.» Η αβεβαιότητα και η μοναχικότητα του Σεζάν δεν ερμηνεύεται από την ιδιαίτερη προσωπικότητά του αλλά από την πρόθεση του έργου του.(3)
Δεν υπάρχει αντιπαράθεση ανάμεσα στην ψυχή και το σώμα , την σκέψη και την όραση. Ο καλλιτέχνης αποκαλύπτει τη βασική εμπειρία από την οποία πηγάζουν αυτές οι έννοιες χωρίς ωστόσο να αρνείται την επιστήμη και την παράδοση .Συλλαμβάνει την φυσιογνωμία των αντικειμένων καθώς αυτή γεννιέται μέσα από το χρώμα. Κάθε πινελιά του «έπρεπε να περιέχει τον αέρα ,το φώς ,το αντικείμενο, το πλάνο ,τον χαρακτήρα ,το σχέδιο ,το ύφος» όπως λέει ο Μπερνάρ.(4)
Για τον Merleau-Ponty το πρόβλημα της ζωγραφικής είναι η διερεύνηση του ορατού μέσω της ίδιας της όρασης.Δεν τίθεται ως ένα πρόβλημα δημιουργίας υποκατάστατων ή αντίγραφων ούτε τίθεται υπό τον έλεγχο της εννοιακής σκέψης.
Επομένως η σχέση εικόνας και πράγματος,φανταστικού και πραγματικού δεν αποτελεί μια σχέση αντιγράφου και πραγματικότητας. Η προοπτική όμως όπως εξηγεί ο Μerleau-Ponty δεν είναι ρεαλιστική.Αποτελεί πολύ περισσότερο μια κατασκευή.Μέσω αυτής της προοπτικής ο αναπαριστώμενος κόσμος πογιώνεται σε έναν διατεταγμένο μπροστα στο βλέμμα ορίζοντα.
(1),(2) Ν .Χ. Μπανάκου-Καραγκούνη Διαστάσεις του Ορατού(η φιλοσοφία της τέχνης στο έργο του Μerleau-Ponty) σελ77 και 91-92 ΚΕΦ 2, «Η ορατότητα ως αίνιγμα».
(3),(4) H αμφιβολία του Σεζάν ,Το μάτι και το πνεύμα(εισαγωγή μτφ.Α. Μουρίκη )σελ 18, 39,43.
(3),(4) H αμφιβολία του Σεζάν ,Το μάτι και το πνεύμα(εισαγωγή μτφ.Α. Μουρίκη )σελ 18, 39,43.
